Cudze systemy emerytalne chwalicie, swego nie znacie

Prześwietlamy państwowe systemy emerytalne w innych krajach i porównujemy je z naszym polskim.

materiał powstał we współpracy z Zakładem Ubezpieczeń Społecznych

Systemy emerytalne występują we wszystkich rozwiniętych krajach na świecie. Emerytura to wsparcie osób starszych, które ze względu na swój wiek nie mogą pracować. Niezdolność do pracy powoduje brak możliwości uzyskania dochodów. Istnieje więc ryzyko, że część starszych osób, zwłaszcza chorych czy samotnych, mogłaby popaść w ubóstwo.

Na świecie funkcjonuje ponad 100 systemów emerytalnych i każdy jest inny. Jest jednak jedna cecha wspólna tych systemów – każdy z nich musi sprawnie pozyskiwać środki finansowe, które są wypłacane seniorom w formie emerytury.

Co wpływa na kształt systemu emerytalnego

Kształt systemu emerytalnego zależy przede wszystkim od: warunków społecznych, ekonomicznych, politycznych oraz sytuacji demograficznej.

Pierwszy czynnik to uwarunkowania społeczne, w tym kulturowe, etyczne i religijne. Żeby system emerytalny się narodził, muszą w społeczeństwie dominować postawy solidarnościowe, pomocowe, szacunek do osób starszych. Społeczeństwo powinno traktować seniorów jako osoby ważne, którymi trzeba się opiekować.

Kolejnym czynnikiem są warunki ekonomiczne, w tym sytuacja na rynku pracy. Systemy emerytalne powstawały w okresie rewolucji przemysłowej. To właśnie klasa robotnicza oraz ruchy socjalistyczne, postulujące poprawę warunków pracy i ochronę robotników, zaowocowały powstaniem ubezpieczeń społecznych.

Duże znaczenie mają też warunki polityczne. Parlament w każdym kraju, składający się z polityków, podejmuje ważne decyzje dotyczące m.in. wieku emerytalnego, wysokości składek czy wysokości emerytury.

Ostatnim czynnikiem wpływającym na kształt systemu emerytalnego jest sytuacja demograficzna kraju. Jest to czynnik uważany obecnie za najważniejszy. Starzenie się społeczeństwa wymusza wprowadzanie reform emerytalnych.

Warto sprawdzić: Co przysługuje za opłacanie składek do ZUS

Podział systemów

Systemy emerytalne można podzielić na zaopatrzeniowe i ubezpieczeniowe. W systemach zaopatrzeniowych pobierana jest od obywateli jednolita składka lub składka doliczona jest do podatku. W zamian za to obywatele otrzymują jednolite świadczenie emerytalne. Natomiast w systemach ubezpieczeniowych składka i świadczenie mogą być zróżnicowane.

Systemy emerytalne można też podzielić na oparte na formule zdefiniowanego świadczenia i zdefiniowanej składki. W formule zdefiniowanego świadczenia wysokość świadczenia jest z góry ustalona (zdefiniowana). Wysokość opłaconych składek ma tylko częściowy wpływ na wysokość emerytury lub nie ma jej wcale. W formule zdefiniowanej składki ustalana jest wysokość składki. Wysokość emerytury zależy od sumy wpłaconych przez całe życie składek.

Trzeba zaznaczyć, że systemy emerytalne nie występują w czystej postaci (systemu zdefiniowanego świadczenia albo zdefiniowanej składki). Żeby zakwalifikować dany system emerytalny do któregoś z nich, trzeba poszukać elementów dominujących.

Polska

W Polsce od reformy w 1999 roku obowiązuje model zdefiniowanej składki. Przed reformą wysokość emerytury stanowiła często określony procent ostatniego wynagrodzenia. Obecnie wysokość emerytury zależy przede wszystkim od sumy opłaconych przez całe życie składek emerytalnych (zwaloryzowanych) oraz średniego dalszego trwania życia.

Składka emerytalna odprowadzana co miesiąc wynosi 19,52 proc. wynagrodzenia lub przychodu. W przypadku pracownika składkę emerytalną finansuje po połowie pracodawca i pracownik. Składki emerytalne ZUS zapisuje na indywidualnych kontach emerytalnych.

Średnie dalsze trwanie życia to wielkość statystyczna, która określa przeciętny okres, jaki upływa od ustalenia prawa do emerytury do śmierci. Tablice trwania życia (w miesiącach) ogłasza w formie komunikatu prezes Głównego Urzędu Statystycznego.

Kobiety w Polsce mogą przejść na emeryturę, gdy ukończą 60 lat, a mężczyźni – 65 lat. Gwarancję, że emerytura nie będzie niższa od określonej w przepisach najniższej kwoty emerytury, mają kobiety, które mają co najmniej 20 lat składkowych i nieskładkowych i mężczyźni, którzy mają co najmniej 25 takich lat.

Warto sprawdzić: Co daje ubezpieczenie chorobowe ZUS

Federacja Rosyjska

W Federacji Rosyjskiej wysokość emerytury zależy od długości stażu pracy i statusu ubezpieczonego. Składka emerytalna wynosi 22 proc. łącznego funduszu wynagrodzeń w całej firmie. Jest w całości opłacana przez pracodawcę.

Aby uzyskać prawo do emerytury, należy osiągnąć powszechny wiek emerytalny, który obecnie wynosi 60 lat dla mężczyzny i 55 lat dla kobiety. Trzeba też udokumentować co najmniej 15 lat stażu pracy. Dodatkowym warunkiem nabycia prawa do emerytury jest uzyskanie odpowiedniej liczby tzw. punktów emerytalnych.

Wielka Brytania

System emerytalny w Wielkiej Brytanii był kilkukrotnie reformowany. Ostatnia duża reforma była w 2016 r. Reforma wprowadziła jednolitą „nową emeryturę państwową”. Dotyczy ona „nowych emerytów”, czyli osób przechodzących na emeryturę od 6 kwietnia 2016 r. Wiek emerytalny w Wielkiej Brytanii jest obecnie stopniowo podwyższany z 65 lat do 68 lat (w 2046 r.). Do uzyskania prawa do pełnej emerytury wymagany jest długi staż pracy – 35 lat. Obywatel, który ma krótszy staż, otrzyma emeryturę, ale będzie ona proporcjonalnie pomniejszona. Brytyjczycy opłacają składkę, która jest odprowadzana od przychodów wyższych niż 157 funtów tygodniowo. Jeśli pracownik zarabia mniej, to nie płaci składki, ale też okres ten nie jest zaliczany do stażu emerytalnego. Wysokość składki, którą płaci ubezpieczony, zależy od „klasy” ubezpieczonego i wysokości zarobków. Wynosi od 2 proc. do 12 proc. wynagrodzenia. Dodatkowo pracodawca dopłaca z własnych środków składkę, która wynosi do 13,8 proc.

Stany Zjednoczone

Wiek emerytalny w USA jest obecnie podnoszony z 66 do 67 lat (w2027 r.). Warunkiem przyznania świadczenia jest staż wynoszący 40 kwartałów (10 lat). Składka jest finansowana przez pracodawcę i pracownika – każdy po 6,2 proc., czyli razem 12,4 proc. przychodu. Emerytura ma charakter progresywny. Oznacza to, że w miarę wzrostu wynagrodzenia maleje jego wpływ na wysokość emerytury. Wysokość emerytury naliczana jest na podstawie średniej zarobków z najlepszych 35 lat. Jeśli ubezpieczony nie miał takiego długiego stażu, to przyjmuje się, że w brakujących latach zarabiał „zero”.

Niemcy

Składka emerytalna wynosi w Niemczech 18,7 proc. przychodu i jest finansowana po połowie przez pracownika i pracodawcę. Powszechny wiek emerytalny jest podnoszony do 67 lat. Wymagany jest również minimalny staż. Wynosi on tylko 5 lat. Osoby, które nie spełniają warunku stażowego, nie mają prawa do emerytury. Wysokość świadczenia emerytalnego zależy od wysokości opłaconych składek.

Wyzwania demografii

Jakie działania mogą podejmować rządy, aby przeciwdziałać niekorzystnym zjawiskom demograficznym?

• Podnoszenie wieku emerytalnego.
• Wydłużanie okresu aktywności zawodowej, np. poprzez system zachęt lub ustawowe wydłużanie minimalnego stażu.
• Wprowadzenie minimalnej gwarantowanej emerytury przy jednoczesnym zachęcaniu do dobrowolnego oszczędzania.
• Wprowadzanie dodatkowych systemów kapitałowych.
• Podniesienie poziomu edukacji ekonomicznej i świadomości obywateli.

Starzejemy się

Według badań przeprowadzonych przez ONZ w ostatnich latach znacząco zwiększyła się na świecie liczba osób starszych, a proces starzenia społeczeństwa ma się pogłębiać w najbliższych dziesięcioleciach. Prognozuje się, że liczba osób starszych na świecie w 2030 r. sięgnie 1,4 miliarda, a w 2050 r. 2,1 miliarda.