Przedsiębiorcze matki w SN: ZUS może zmniejszyć im podstawę składek i zasiłek

Zakład Ubezpieczeń Społecznych ma prawo obniżać przedsiębiorcom wymiaru podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne przedsiębiorcom, a tym samym zasiłek – potwierdził w czwartkowym wyroku SN.

Publikacja: 25.04.2024 17:42

Przedsiębiorcze matki w SN: ZUS może zmniejszyć im podstawę składek i zasiłek

Foto: Adobe Stock

Taki wniosek płynie z rozstrzygnięcia, które zapadło na kanwie sprawy, w której pod koniec ubiegłego roku SN w składzie siedmiu sędziów wydał uchwałę (z 29 listopada 2023 r., sygn. III UZP 3/23). Co więcej, została jej nadana moc zasady prawnej. Zgodnie z treścią tego orzeczenia ZUS, nie negując tytułu podlegania ubezpieczeniom społecznym, jest uprawniony do weryfikacji podstawy wymiaru składek przedsiębiorcy, gdy w początkowym okresie prowadzenia firmy ten deklaruje podstawę, której wysokość nie ma odzwierciedlenia w przychodach.

Czytaj więcej

Prokuratura ściga przedsiębiorcze matki za podejrzanie wysokie zasiłki z ZUS

Potwierdzenie uchwały w sprawie przedsiębiorczych matek

Rozstrzygnięcie ma szczególne znaczenie dla tzw. przedsiębiorczych matek, czyli kobiet, które krótko po założeniu działalności zachodziły w ciążę i korzystały ze świadczeń z ubezpieczenia chorobowego. To im ZUS wielokrotnie obniżał podstawy wymiaru składek deklarowane w wyższych wysokościach, argumentując, iż są niezgodne z zasadami współżycia społecznego. Teoretycznie sprawa powinna zostać już dawno załatwiona. W 2016 r. weszły bowiem w życie przepisy zmieniające zasady wyliczania zasiłków macierzyńskich. Mimo to problem wygasał powoli, ponieważ ustawa zasiłkowa pozwalała na korzystanie z wysokiej podstawy wymiaru zasiłku (tj. sprzed zmiany przepisów) przy kolejnych ciążach. Dopiero od 2022 r. i ten przepis naprawiono. ZUS cały czas jednak kontrolował ubezpieczone.

 – W SN nie zaistniał do tej pory ani jeden spór w sprawie, w której miał zastosowanie nowy mechanizm ustalania świadczeń. Wszystkie dotyczyły starych regulacji, które w razie wygranej ZUS pozwalały żądać od ubezpieczonych zwrotu wypłaconych zasiłków – tłumaczył w „Rz” dr Tomasz Lasocki z Wydziału Prawa i Administracji UW.

W wydanym w czwartek wyroku SN orzekł zgodnie z uchwałą z 2023 r.

 Sędzia sprawozdawca Bohdan Bieniek zaznaczył, że obecny skład jest nią związany. I to bez względu na fakt, iż wniesiono do niej kilka zdań odrębnych.

– To, jaką większością zapadła uchwała, nie wpływa na jej ważność i nie ogranicza stosowania – zauważył.

Podkreślił także, że prowadzący działalność może deklarować wysoką podstawę, jeśli istnieją ku temu realne przesłanki ekonomiczne, a nie hipotetyczne.

SN uznał, że w rozpoznawanej sprawie tak jednak nie było.

– W sytuacji, gdy ktoś próbuje stworzyć wrażenie, że prowadzi działalność, a w rzeczywistości jedyne, na czym mu zależy, to świadczenia z ubezpieczenia społecznego, ZUS ma prawo działać – wskazał sędzia Bieniek.

Czytaj więcej

Sąd Najwyższy przychylniejszy ZUS-owi w sporze z przedsiębiorczymi matkami

Problem z podważaniem podstawy składek pozostał

Mimo tego wyroku wydaje się, że uchwała siedmiu sędziów problemu nie rozwiązała. Już po jej wydaniu SN dwukrotnie orzekł bowiem wbrew temu rozstrzygnięciu.

W wyrokach z 13 i 14 marca br. (sygn. II NSNc 348/23 i II NSNc 324/23) uwzględnione zostały dwie skargi nadzwyczajne rzecznika małych i średnich przedsiębiorców w sprawie kwestionowania przez ZUS podstaw wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne, gdy przedsiębiorcy deklarują je w granicach określonych przepisami. SN uznał w nich, że organ nie może podważać podstawy wymiaru składek osoby prowadzącej pozarolniczą działalność.

Potrzeba zmian przepisów o składkach za przedsiębiorców 

 – Sędziowie w ramach SN powinni dążyć do jednolitości orzeczniczej, ale nie oznacza to, że muszą orzekać zgodnie z uchwałami składów siódemkowych – zauważa dr Tomasz Lasocki.

Zdaniem Lasockiego, jeżeli orzecznictwo nie jest w stanie dojść do porozumienia w kwestii interpretacji przepisów, to może być konieczna po prostu ich zmiana.

– W ustawie systemowej moglibyśmy wprowadzić ograniczenie wysokości deklarowanej przez przedsiębiorcę podstawy wymiaru składki w pierwszym półroczu działalności. Przy jednoczesnym uregulowaniu wprost zakazu kwestionowania przez ZUS zadeklarowanej podstawy wymiaru – dodaje.

 Podobne spostrzeżenia ma Oskar Sobolewski, ekspert z HRK Payroll Consulting.

 – Dobrze byłoby, żeby nowy rząd zajął się tym tematem, skoro pojawiają się różne orzeczenia w tym zakresie. Szczególnie biorąc pod uwagę, że wsparcie dla kobiet na szeroko pojętym rynku pracy jest kluczowe także w kontekście dzietności. Ostatnie dane GUS są tu bardzo niepokojące. Rok do roku odnotowujemy duży spadek liczby urodzeń. Dlatego należy tworzyć zachęty do posiadania dzieci również na tym polu – zauważa ekspert.

Wyrok SN z 25 kwietnia 2024 r. (sygn. akt: III USKP 22/22)

Taki wniosek płynie z rozstrzygnięcia, które zapadło na kanwie sprawy, w której pod koniec ubiegłego roku SN w składzie siedmiu sędziów wydał uchwałę (z 29 listopada 2023 r., sygn. III UZP 3/23). Co więcej, została jej nadana moc zasady prawnej. Zgodnie z treścią tego orzeczenia ZUS, nie negując tytułu podlegania ubezpieczeniom społecznym, jest uprawniony do weryfikacji podstawy wymiaru składek przedsiębiorcy, gdy w początkowym okresie prowadzenia firmy ten deklaruje podstawę, której wysokość nie ma odzwierciedlenia w przychodach.

Pozostało 89% artykułu
2 / 3
artykułów
Czytaj dalej. Subskrybuj
Podatki
Nierealna darowizna nie uwolni od drakońskiego podatku. Jest wyrok NSA
Samorząd
Lekcje religii po nowemu. Projekt MEiN pozwoli zaoszczędzić na katechetach
Dane osobowe
Wyciek danych klientów znanej platformy. Jest doniesienie do prokuratury
Cudzoziemcy
Rząd wprowadza nowe obowiązki dla uchodźców z Ukrainy
Sądy i trybunały
Prokurator krajowy zdecydował: będzie śledztwo ws. sędziego Nawackiego