Leszek Mellibruda, psycholog społeczny, mówi o wynikach badań dotyczących emerytów

Emeryci nie są zadowoleni z finansowej rzeczywistości. To uzasadnione odczucia, czy naturalna skłonność do narzekania?

Narzekanie nawykowo przypisujemy ludziom starszym. Ale w związku z pieniędzmi utyskują wszystkie grupy wiekowe. Pieniądze są subiektywnie „normatywnym" tematem do narzekania wśród Polaków. A co ciekawe, to temat paradoksalnie pozytywny. To znaczy, że o ile inne tematy narzekania przyczyniają się do pogorszenia nastroju (poza przyjemnością obcowania z osobą wysłuchującą), o tyle tematy związane z własnymi zarobkami czy cenami na rynku są nie tylko wdzięcznym tematem rozmów, ale również wyjątkowo podnoszącym nastrój zarówno narzekającego, jak i słuchacza. Zatem narzekanie związane z pieniędzmi (głownie ich brakiem) jest powszechne i nie dotyczy jedynie osób starszych. Badania prof. Wojciszke pokazały, iż ponad 40 proc. Polaków uważa, że robimy to często, a tylko 1 proc. myśli, że są takie osoby, które narzekają rzadko lub wcale.

Drugim jeśli chodzi o popularność przedmiotem utyskiwania i narzekań jest zdrowie. Ale temat ten już wyraźnie pogarsza samopoczucie (szczególnie zdrowych słuchaczy), chociaż pewien aspekt pozytywny zawarty jest w odruchowym porównaniu „jakości utyskiwania" – jeśli on/ona bardziej narzeka, to ja mogę się lepiej poczuć, gdyż nie jest ze mną tak źle. Badania przeprowadzone w 28 krajach w ramach Global Health Survey z 2011 r. ukazały, iż 44 proc. Polaków nie jest zadowolonych z własnego zdrowia w porównaniu do 18 proc. Niemców, 16 proc. Amerykanów czy.... 13 proc. Pakistańczyków.

Jednak przeprowadzone w lipcu 2014 r badania na zlecenie AXA Życie wobec kilkuset seniorów nie potwierdziły, iż wszyscy ludzie starsi narzekają na brak pieniędzy. Są tacy, którzy oceniają swoją sytuację materialną jako wystarczającą i zaliczają się do (niestety) nielicznej grupy badanych osób bez problemów finansowych. Ale jest ich tylko 12 proc. Znakomita większość seniorów stwierdza (a to nie jest biadolenie), że otrzymywana emerytura nie wystarcza im na pokrycie wszystkich niezbędnych wydatków.

Część seniorów jest jednak w stanie odkładać niewielkie sumy. To kwestia wysokości świadczenia czy gospodarności?

Gospodarność to jedno. Ale również nauka wedle zasady: mądry Polak po..., czyli oszczędzanie nawet w sytuacji, w której wydawać by się mogło, ze nie ma już z czego oszczędzać. Dobrze zna te przypadki pokolenie wnuczków, którzy z jednej strony otrzymują podczas wizyt u dziadka czy babci 50 - 100 zł, a z drugiej słyszą od rodziców, że pry tak niskiej emeryturze nie wypada brać od dziadków żadnych pieniędzy. Zwykle dziecięca grzeczność zwycięża ...i biorą (niezależnie od wieku).

Seniorzy potrafią wygospodarować choćby drobne kwoty na tzw. oszczędzanie celowe – podarunek dla wnuczków do nich należy. Ze swoich skromnych zasobów są chętni do pożyczek. I chociaż ponad połowa z wszystkich badanych nie udzieliła pożyczki w ostatnim roku, to jednak jedna trzecia pozostałych to zrobiła.  Częściej sami pożyczają (rodzinie 22 proc.), niż zaciągają pożyczki bankowe (20 proc.). Częściej też są skłonni pożyczać dzieciom i wnukom niż znajomym. Być z rodziną i dla rodziny jest ważniejsze niż mieć.

Szereg badań pokazuje, że Polacy nie myślą o finansowej przyszłości. Nie dbamy o zapewnienie sobie wyższych świadczeń. To zachowanie nieodpowiedzialne?

Nikt nas tego nie uczył. Brakowi wyraźnych strategii na odległą przyszłość często towarzyszy niski poziom umiejętności zarządzania budżetem własnym (i rodziny). Raczej rządzimy pieniędzmi niż nimi zarządzamy. Różnica jest subtelna ale ważna w skutkach. Rządzenie polega bardziej na doraźnych działaniach, a zarządzanie zwykle wiąże się z posiadaniem koncepcji i strategii na dzisiaj oraz jutro. Często i na pojutrze – a to jest dla wielu trudne i abstrakcyjne. Mała dbałość o zapewnienie sobie wyższych świadczeń w przyszłości bardziej wiąże się z brakiem nawyków i umiejętności niż odpowiedzialności.

Już dziś seniorzy narzekają na zbyt niskie emerytury. Wszystko jednak wskazuje, że państwowe świadczenia będą coraz niższe. Czy młodzi powinni już dziś myśleć o swojej starości?

Raport AXA Życie "#ja67, czyli czego możesz nauczyć się od seniorów"  ukazuje, że istnieje pułap czasowy na rozpoczęcie systematycznego odkładania zasobów na czas radosnego seniorowania. Zaskakującą obserwacją z badania jest fakt, iż działania przygotowawcze wobec emerytury były rzadko podejmowane przez znaczącą większość (77 proc.) seniorów. Wśród tych, którzy się przygotowywali, dominowało planowanie czynności i działań, które jako emeryt dana osoba chciałaby wykonywać (14 proc.), działania oszczędnościowe polegające na odkładaniu pieniędzy (11 proc.) oraz psychiczne oswajanie się z przyszłością i myślą o zbliżającej się emeryturze (9 proc.).

Mentalne oswajanie się z emeryturą średnio trwało sześć lat przed rozpoczęciem tego etapu życia. Plany związane z emeryturą dotyczyły najczęściej spędzania czasu z rodziną, podróży i spotkań z przyjaciółmi, nadrabiania zaległości w czytaniu książek i prac w ogródku. Rzadziej plany dotyczyły uczenia się języków obcych, remontu mieszkania czy po prostu uwolnienia się od codziennych problemów i obowiązków zawodowych (po 3 proc.).

„Złota piątka" spełnionych planów na emeryturze to wspólny czas z rodziną, czas na spotkania ze znajomymi i przyjaciółmi, nadrobienie zaległości w czytaniu książek, podróże oraz praca w ogródku i na działce. Natomiast „Trójkątem Bermudzkim" niezrealizowanych planów najczęściej były nieodbyte podróże (56 proc.), nieuwolnienie się od problemów i obowiązków oraz zaniedbanie nauki języka obcego.

Te obserwacje mogą być ważną inspiracją dla trzydziestoparoletniej „młodzieży". Jeśli dodamy do tego dwie wskazówki: zacznij odkładać na czas emerytury przynajmniej 13 lat wcześniej oraz pogłębiaj Triadę Satysfakcji Życiowej – to twoja starość będzie nową przygodą do końca życia.

Badania ukazują ciekawe zjawisko Triady Kontinuum Satysfakcji Seniora.  Triada opisuje przekonania i postawy, które wyrażają ciągłość poczucia satysfakcji życiowej niezależnie od faktu przejścia na emeryturę. W skład tej triady wchodzą opinie, które w sondażu uzyskały za każdym razem wskaźnik wyższy od 50 proc. odpowiedzi na każde ze stwierdzeń. Triadę Kontinuum Satysfakcji Seniora budują: poczucie bycia potrzebnym innym, poczucie sensu własnego życia oraz poczucie bezpieczeństwa.

Jak zmieniać finansowe zachowania ludzi?

Jak mi Pan zleci takie operacyjnie sfokusowane  zadanie – zmiany nawyków, myślenia i postaw finansowych – chętnie odpowiem na to pytanie. Jest ono zbyt ważne, aby kwitować je kilkoma ogólnymi stwierdzeniami.