OFE z perspektywy IGTE

Informacja o przygotowywanym rządowym przeglądzie II filaru systemu emerytalnego spowodowała wzrost zainteresowania funduszami emerytalnymi. Jak podkreśla Izba Gospodarcza Towarzystw Emerytalnych (IGTE) OFE oceniane będą w szczególności pod kątem:

Izba postanowiła pokazać OFE w każdym z tych trzech punktów.

1. Ochrona uczestników funduszy

W 2011 roku, w którym zapowiedziano dokonanie przeglądu, nie było korzystnej aury dla rynku kapitałowego i otwartych funduszy emerytalnych. Sytuacja na giełdzie była niesprzyjająca, indeks szerokiego rynku WIG obniżył się przeciętnie blisko 21 proc. W efekcie średni wynik inwestycyjny OFE był niezadowalający i wyniósł -4,8 proc.

W dotychczasowej historii otwartych funduszy emerytalnych był to drugi przypadek ujemnego wyniku; poprzedni zdarzył się w 2008 r. Kryzys finansowy spowodował, że wartość jednostek uczestnictwa OFE obniżyła się wówczas średnio o 13,9%. Na europejskich rynkach spadki w tym samym czasie były jeszcze większe. Np. przecena wartości aktywów irlandzkich funduszy emerytalnych sięgnęła aż -35 proc.

W roku 2012 OFE wykorzystały koniunkturę na rynku akcji i dobrą sytuację na rynku długu. Dzięki temu wartości jednostek uczestnictwa otwartych funduszy emerytalnych wzrosła średnio o 16,2 proc., co było drugim wynikiem w historii inwestycji OFE (w 2006  r. odpowiednio +17,0 proc.).

Aktywa netto OFE w ciągu 2012 r. powiększyły się z 224,7 mld zł do 269,5 mld zł, a więc o 44,8 mld. Ponieważ składka przekazana przez ZUS wyniosła w 2012 r. tylko 8 mld zł (w 2011 r. 15,1 mld zł), tak duży wzrost aktywów był przede wszystkim wynikiem trafnych decyzji inwestycyjnych.

Warto zauważyć, że OFE uzyskały tak dobry wynik w roku, w którym gospodarka kraju zwalniała, a PKB wyniósł jedynie 2 proc. Rok wcześniej, w 2011, wynik PKB był wyższy i wynosił 4,3 proc.

Korzystne wyniki inwestycji OFE potwierdzają również podane przez Komisje Nadzoru Finansowego we wrześniu ubiegłego roku trzyletnie stopy zwrotu funduszy:

W jaki sposób wyniki inwestycyjne wpływają na stan kont członków otwartych funduszy emerytalnych? Pokazuje to analiza hipotetycznego stanu konta wykonana przez Analizy Online, która uwzględnia nie tylko stopy zwrotu osiągnięte przez poszczególne fundusze, ale także bierze pod uwagę opłaty pobierane przez PTE.

W analizie założono, że na hipotetyczne konto w funduszu regularnie wpływa składka wysokości 100 zł, indeksowana miesięczną zmianą wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw. W symulacji uwzględniono również fakt, że od maja 2011 r. składka do OFE została zmniejszona (z 7,3 proc. do 2,3 proc. podstawy wymiaru).

Z obliczeń wynika, że osoby, które zaczęły oszczędzać na OFE w sierpniu 1999 roku, uzbierały do końca grudnia 2012 r. średnio 33,5 tys. zł. To niemal o 12 tys. zł więcej, niż wyniosła wartość składek odprowadzanych w tym okresie. Najwięcej środków na swoim koncie miał hipotetyczny klient ING OFE – 34,5 tys. zł, a najmniej klient OFE Pocztylion – 32,2 tys. zł. Ci, którzy rozpoczęli oszczędzanie w funduszu emerytalnym 3 lata temu, czyli w końcu grudnia 2009 roku,  uzbierali do końca grudnia 2012 r. średnio 2,7 tys. zł, czyli o 232 zł więcej od wniesionego kapitału.

Źródło: Analizy Online, 15.01.2013 r.

2. Wpływ na gospodarkę i rynek finansowy

Otwartym funduszom emerytalnym stawia się czasami zarzut, że ich inwestycje nie wpływają na gospodarkę, a zwłaszcza na rozwój przedsiębiorstw, nowe inwestycje i na powstawanie miejsc pracy.

Fakty są zgoła inne: w akcje spółek giełdowych i w obligacje BGK przeznaczone na budowę autostrad, fundusze zainwestowały do końca 2012 r. ok. 112 mld złotych z 269,5 mld, którymi wówczas zarządzały. Te środki posłużyły właśnie rozwojowi gospodarki, budowie dróg czy inwestycjom przedsiębiorstw.

Otwarte fundusze emerytalne mają poważne udziały w akcjonariacie wielu spółek. Oto kilka przykładów liczących się przedsiębiorstw:

Elektrobudowa S.A. – udział OFE w Walnym Zgromadzeniu Akcjonariuszy: 79,8 proc.,

Grupa Kęty – udział OFE w WZA: 75,5 proc.,

Bogdanka S.A. – udział OFE w WZA: 59,9 proc.

Na koniec 2012 r. udział OFE w akcjonariacie 15 spółek przekroczył 40 proc., a w 39 przekracza 30 proc. W sumie fundusze emerytalne zaangażowały środki w 273 z 438 spółek notowanych na głównym parkiecie GPW. Pokazuje to, jak ważnym źródłem kapitału dla rozwoju polskiej gospodarki są OFE.

W przypadku prywatyzacji prowadzonej przez Skarb Państwa, rola OFE jest równie znacząca. Szacuje się, że fundusze emerytalne w różnych okresach kupiły około 50 proc. oferowanych akcji.

W Informacji o działalności inwestycyjnej funduszy emerytalnych w okresie od września 2009 r. do września 2012 r., opublikowanej na początku bieżącego roku, Komisja Nadzoru Finansowego stwierdziła że rola OFE jako uczestnika obrotu na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie wzrosła. Fundusze emerytalne stały się ważnym stabilizatorem sytuacji na GPW, poprawiają płynność rynku i zmniejszają wpływ handlu spekulacyjnego. W przypadku gwałtownych wyprzedaży dokonywanych przez innych inwestorów, tylko OFE mogą być pewnym źródłem popytu na sprzedawane akcje. Fakt, że w warunkach kryzysu polska giełda poradziła sobie lepiej, niż inne giełdy w regionie, wynikał także z pozytywnej roli OFE.

Niedawne przykłady wielu krajów europejskich pokazały, że ich problemy gospodarcze, które później przeniosły się w sferę społeczną i polityczną, zaczęły się właśnie od destabilizacji rynków finansowych.

3. Wpływ na przyrost długu publicznego

Otwartym funduszom emerytalnym przypisuje się czasami odpowiedzialność za tempo wzrostu długu publicznego. To rzekomo konieczność przekazywania składek do OFE spowodowała, że dług narasta coraz szybciej. Rzeczywistość jest jednak inna.

W bieżącym roku Fundusz Ubezpieczeń Społecznych potrzebuje dofinansowania 52,6 mld zł. Tegoroczna refundacja składek do OFE wyniesie natomiast 11 mld zł, czyli ok. 20 proc. kwoty dofinansowania FUS.

Wg ekspertów Forum Obywatelskiego Rozwoju w 2010 r., czyli jeszcze przed obniżeniem składki do otwartych funduszy emerytalnych, koszt jej refundacji stanowił tylko 3,5 proc. wartości wydatków publicznych. Refundacja składki do OFE w latach 2007-2010 zwiększyła przyrost deficytu finansów publicznych w tamtym okresie jedynie o 3,3 proc. Udział transferu składek do OFE w deficycie nie jest więc znaczący.