System emerytalnych do szybkiej korekty

Forum Obywatelskiego Rozwoju przygotowało analizę  "Najpilniejsze wyzwania dla nowego rządu". Wśród najpilniejszych zadań nowego rządu Aleksander Łaszek, autor analizy wymienia także kwestie związane z systemem emerytalnym.

Jego zdaniem w obliczu pogarszającej się sytuacji demograficznej Polski oraz rosnącej długości życia konieczne jest stopniowe podnoszenie wieku emerytalnego kobiet i mężczyzn do 67 lat. O takie działania apeluje większość ekonomistów i ekspertów.

­- Skala problemu z niską aktywnością zawodową Polaków jest szczególnie widoczny w grupie osób w wieku 55-64 lata.  Aktywność zawodowa w tej grupie wiekowej w Polsce w 2010 roku wynosiła 36,7 proc., przy średniej unijnej równej 49,7 proc. Tylko na Malcie i w Słowenii odsetek osób w wieku 55-64 biernych zawodowo był wyższy niż w Polsce. Niska aktywność zawodowa osób po 55 roku życia wynika z ustawowo niskiego wieku emerytalnego kobiet (60 lat) oraz wcześniejszych emerytur. Od 2009 roku co prawda ograniczono możliwość przechodzenia na wcześniejsze emerytury, czego efektem jest rosnąca aktywność zawodowa osób w wieku 55-64 lata, jednak wciąż przywilej taki zachowały niektóre grupy zawodowe (m.in. służby mundurowe, sędziowie, prokuratorzy, górnicy) – czytamy w raporcie FOR.

Priorytetowymi działaniami nowego rządu, mającymi na celu uzdrowienie finansów publicznych w Polsce, powinno być więc stopniowe podnoszenie wieku emerytalnego kobiet i mężczyzn do 67 lat, możliwe do osiągnięcia w 2022 r. np. poprzez wzrost wieku emerytalnego kobiet o 9 miesięcy rocznie, a mężczyzn o 3 miesiące rocznie. A także likwidacja branżowych przywilejów emerytalnych oraz przegląd i redukcja pozostałych wydatków publicznych w relacji do PKB.

Działania te wpłyną pozytywnie zarówno na stan sektora finansów publicznych, ale także przyczynią się do wzrostu aktywności zawodowej Polaków.

W niedawno wydanym raporcie Instytutu Spraw Publicznych przekonywał, że należy stopniowo zwiększać wiek emerytalny Polaków do 67 roku życia. Można w tym zakresie skorzystać z doświadczeń Niemiec . 1 stycznia przyszłego roku wchodzi w życie w Niemczech ustawa uchwalona w 2007 r., która wydłuża wiek emerytalny do 67 r. roku życia (obecnie to 65 lat). Poczynając od urodzonych w 1947 r. wiek emerytalny wydłużony będzie co 1 miesiąc. Urodzeni w 1964 r. to pierwszy rocznik, wobec którego w 2029 r. obowiązywać będzie wiek emerytalny 67 lat. Wcześniejsze przejście na emeryturę będzie nadal możliwe, ale warunki pobierania emerytury zostały zaostrzone.

W piątek premier Donald Tusk wygłosi długo oczekiwane expose. Eksperci oczekują jasnych deklaracji dotyczących  planowanych przez nowy rząd reform. Komentatorzy oczekują, że premier zapowie m.in. że wiek emerytalnych Polaków zostanie podniesiony (a wcześnie wyrównany wiek kobiet i mężczyzn).

Stopniowe podnoszenie wieku emerytalnego

Polacy żyją coraz dłużej i mogą także dłużej pracować. Teoretycznie obecny system emerytalny – poprzez sposób wyliczania przyszłych świadczeń - zachęca do wydłużania okresu pracy zawodowej. W praktyce jednak te bodźce nie są jednak wystarczająco silne, aby podnieść efektywny wiek emerytalny ponad obecnie obowiązujący poziom powszechnego wieku emerytalnego (60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn). Doświadczenia międzynarodowe dowodzą, że większość ludzi odchodzi z rynku pracy zaraz po uzyskaniu prawa do dożywotniego świadczenia emerytalnego. Utrzymanie niskiego wieku emerytalnego może wzmacniać presję pracodawców do tego, aby starsi pracownicy sami odchodzili z rynku pracy.

Wraz z przechodzeniem na emeryturę pokolenia powojennego boomu demograficznego znacznemu pogorszeniu ulegnie stosunek liczby osób w wieku produkcyjnym do liczby emerytów. O ile obecnie, w 2011 roku na jednego emeryta przypadają 3,71 osoby w wieku produkcyjnym, to przy braku zmian liczba ta spadnie do 3,21 w 2015 i do 2,62 w 2021 roku. Żeby utrzymać relację liczby emerytów do liczby osób w wieku produkcyjnym bez podnoszenia wieku emerytalnego, tylko do 2015 roku Polska musiałaby przyciągnąć ponad 3,6 mln emigrantów w wieku produkcyjnym. Dlatego decyzja o podniesieniu wieku emerytalnego powinna zostać podjęta jak najszybciej.

Stopniowe podnoszenie wieku emerytalnego kobiet o 9 miesięcy rocznie, a mężczyzn o 3 miesiące rocznie poczynając od 2013 roku, pozwoli na zrównanie wieku emerytalnego kobiet i mężczyzn na poziomie 67 lat w 2022 roku. Jednocześnie proporcja między osobami w wieku produkcyjnym i emerytalnym ustabilizuje się na poziomie zbliżonym do obecnego. Należy podkreślić, że często podnoszone obawy wzrostu bezrobocia w następstwie podniesienia wieku emerytalnego w świetle doświadczeń międzynarodowych są nieuzasadnione (Bukowski i Lewandowski 2011).

Likwidacja przywilejów emerytalnych

Służby mundurowe

Funkcjonariusze służb mundurowych nie są objęci powszechnym systemem emerytalnym - nie płacą składek emerytalno-rentowych, a ich emerytury są wypłacane wprost z budżetu państwa. Jednocześnie przysługuje im prawo przejścia na wcześniejszą emeryturę już po 15 latach służby, co generuje istotne koszty dla finansów publicznych. Włączenie funkcjonariuszy rozpoczynających służbę od 2012 roku do powszechnego systemu emerytalnego nie przyniesie oszczędności dla sektora finansów publicznych przez pierwszych 15 lat ich służby. Jednak później z roku na rok oszczędności będą coraz większe, przekraczając 2,3 mld zł w 2050 roku (w warunkach cen i PKB z 2010 r., MF 2010).

Górnicy

Znacznie szybsze efekty da włączenie górników do powszechnego systemu emerytalnego, z którego zostali wyłączeni po protestach w 2005 roku. Oszczędności z takiej reformy będą rosły od ok. 0,5 mld zł w pierwszym roku jej obowiązywania do 2,5 mld zł za cztery lata i 4 mld zł za osiem lat (FOR 2011).