Subkonto w ZUS pod wieloma aspektami przypomina OFE czyli kapitałowy filar emerytalny.
Objęcie środków zewidencjonowanych na subkoncie ZUS wspólnością majątkową małżonków, przyznanie ubezpieczonemu prawa do wskazania osób uprawnionych do otrzymania środków zewidencjonowanych na jego subkoncie po jego śmierci i wypłata tych środków w formie gotówkowej oraz ustanowienie wypłaty gwarantowanej oznaczały powiązanie przez ustawodawcę subkonta ZUS ze stosunkami prawnymi właściwymi dla kapitałowego filaru ubezpieczenia emerytalnego.
Pierwszą płaszczyzną, która wymaga omówienia, jest objęcie środków zewidencjonowanych na subkoncie ZUS wspólnością majątkową. Środki te podobnie jak środki zgromadzone na rachunku członka OFE podlegają podziałowi w przypadku rozwodu, unieważnienia małżeństwa lub ustania wspólności majątkowej w czasie trwania małżeństwa albo umownego wyłączenia lub ograniczenia wspólności ustawowej między osobą, dla której Zakład prowadzi subkonto, a jej małżonkiem jak również śmierci ubezpieczonego.
To, że ustawodawca objął środki ewidencjonowane na subkoncie ZUS wspólnością majątkową małżonków jest bezpośrednią konsekwencją wprowadzenia instytucji subkonta ZUS jako swoistej kopii instytucji rachunku członka w OFE. Fundamentalna różnica polega na tym, że na rachunku członka w OFE gromadzone i inwestowane są realne środki finansowe, co w pewnym stopniu przemawia za objęciem ich wspólnością majątkową. Tymczasem na subkoncie ZUS brak jest realnych środków finansowych, które można by objąć wspólnością majątkową.
Drugą płaszczyzną istotną z punktu widzenia ubezpieczonego, jest przyznanie mu prawa do wskazania osób uprawnionych do otrzymania środków zewidencjonowanych na jego subkoncie po jego śmierci i wypłata tych środków w formie gotówkowej. Ubezpieczony, który został objęty ubezpieczeniem społecznym może wskazać jedną lub więcej osób fizycznych uprawnionych do otrzymania środków zewidencjonowanych na subkoncie po jego śmierci, które nie zostały przeewidencjonowane na subkonto ZUS małżonka.
W przypadku śmierci ubezpieczonego przed osiągnięciem wieku emerytalnego kluczowe jest ustalenie, czy w momencie śmierci ubezpieczony pozostawał w związku małżeńskim oraz określenie charakteru stosunków majątkowych istniejących między małżonkami. Jeżeli w chwili śmierci ubezpieczony pozostawał w związku małżeńskim część środków zewidencjonowanych na jego subkoncie ZUS jest ewidencjonowana na subkoncie tego małżonka, w zakresie w jakim środki te stanowiły przedmiot małżeńskiej wspólności majątkowej. Należy podkreślić, że w praktyce zewidencjonowane środki nie są wypłacane małżonkowi, ale podlegają przeksięgowaniu w obrębie systemu informatycznego ZUS – z subkonta ZUS ubezpieczonego na subkonto ZUS jego małżonka.
