Mercer przeprowadził badanie opinii pracodawców dot. kluczowych aspektów funkcjonowania PPK w okresie od 18 listopada do 4 grudnia 2019 roku. Celem badania było zebranie opinii pracodawców dot. zakończonego procesu wdrożenia PPK w firmach zatrudniających przynajmniej 250 pracowników.

Zebrano opinie pracodawców dot. reformy PPK i zakończonych wdrożeń w ich firmach, w tym dot. szacowanej liczby złożonych rezygnacji z udziału w PPK – w tym ostatnim zakresie uwzględnione zostały rezygnacje złożone do końca listopada 2019 roku. Wiadomo, że wraz z przekazywaniem pracownikom pierwszych informacji dotyczących potrąceń zaliczek na podatek PIT i ich składek na PPK, część pracowników, którzy wcześniej tego nie zrobili rezygnuje z PPK. Oznacza to, że partycypacja w najbliższych m-cach może być niższa niż pierwotnie szacowana.

W badaniu wzięły udział 162 firmy, z których 132 uruchomiło PPK. Uczestnicy badania odpowiedzieli na 16 pytań. Do pytań dołączono prośbę o uzupełniający komentarz. Warto podkreślić, że liczba komentarzy znacząco przekroczyła poziom spotykany w tego typu badaniach. Świadczyć to może o bardzo dużym zainteresowaniu tematyką PPK, istotności tego obszaru działalności dla polskich firm oraz o oczekiwaniu, że głos pracodawców jest ważny i powinien być wysłuchany.

Problemy związane z uruchamianiem PPK – wybór zarządzającego

Większość uczestników, łącznie 56 firm (58 proc. uczestników) uznało wybór instytucji finansowej za proces złożony i skomplikowany (oceny 4 i 5, w skali od 1 do 5). W komentarzach pracodawcy zwracali uwagę na czasochłonność i złożoność procesu porównania i wyboru partnera.

Choć żaden z uzupełniających komentarzy nie odniósł się do kwestii „ustawowych” kryteriów wyboru zarządzającego oraz limitowania kosztów zarządzania, to obie te regulacje należy ocenić bardzo pozytywnie. Także dzięki nim, proces wyboru instytucji finansowej, w większości przypadków mógł zostać zrealizowany transparentnie i w miarę kompletnie.

Problemy związane z uruchamianiem PPK – współpraca ze stroną społeczną

To element procesu tworzenia PPK. z którym zdecydowana większość pracodawców nie miała żadnych problemów. 40 firm (czyli 42 proc. badanych) uznało ten obszar uruchamiania PPK za relatywnie prosty (oceny 1 i 2, w skali od 1 do 5). Jedynie dla 12 pracodawców (13 proc.) współpraca ze stroną społeczną okazała się procesem złożonym i skomplikowanym. Warto przytoczyć komentarz jednego z pracodawców wskazujący, że największym problemem była „konieczność tłumaczenia się „za państwo” wobec związków zawodowych”. W komentarzu tym wskazano dwie kwestie, które często pojawiały się w rozmowach ze stroną społeczną. Pierwszą były obawy związane z doświadczeniem OFE, drugą wątpliwości dotyczącymi bezpieczeństwa środków i inwestycji funduszy PPK. Z naszych doświadczeń wynika, że z tego typu obawami wielu pracodawców spotykało się na co dzień.

Problemy związane z uruchamianiem PPK – uzgodnienie treści umów PPK

Dla dużej grupy pracodawców – 42 firm (45 proc. badanych) uzgadnianie treści umów składających się na PPK okazało się procesem złożonym, żmudnym i pracochłonnym. Właśnie te aspekty były najczęściej wskazywane w komentarzach uczestników badania. Tylko 20 pracodawców (1/5 badanych) oceniło ten etap uruchamiania PPK za relatywnie prosty (odpowiedzi 1 i 2 w skali od 1 do 5).

Problemy związane z uruchamianiem PPK – obowiązki komunikacyjne pracodawcy

34 firmy (37 proc. uczestników) uznało ten obszar uruchamiania PPK za złożony i skomplikowany. 26 pracodawców (29 proc.) oceniło komunikację PPK za relatywnie prostą. Za najważniejsze problemy związane z komunikacją uznano m.in.: niechęć do udziału w PPK, konieczność odpowiadania na pytania podważające sens oszczędzania w obowiązkowych systemach emerytalnych (doświadczenia OFE), obawy związane z inwestowaniem środków PPK na rynku finansowym (brak gwarancji bezpieczeństwa), a w końcu złożoność samej materii jaką są PPK.

Warto podkreślić, że w przypadku pracowniczych programów emerytalnych (PPE) obowiązki pracodawców precyzyjnie reguluje ustawa o PPE. Niestety ustawie o PPK brakuje takiej precyzji i klarowności. Pozwala to pracodawcom decydować o zakresie zaangażowania w ten obszar funkcjonowania PPK. W swoich decyzjach pracodawcy zazwyczaj kierują się wymogiem budowania właściwych relacji z pracownikami, a przy okazji ustawowym zakazem „nakłaniania do rezygnacji” (art. 108 ustawy). Ten ostatni przepis urasta do rangi jednego z kluczowych zagrożeń i ryzyk związanych z PPK. Zakaz nakłaniania do rezygnacji pochodzi z brytyjskiego odpowiednika naszych PPK, ale w Wielkiej Brytanii zapis ten budzi znacznie mniejsze wątpliwości. Działania zabronione identyfikowane są tam w tzw. „teście celu działania”. Brytyjskie prawo odwołuje się do analizy „jedynego lub głównego celu”, starając się ocenić, czy działania podjęte przez pracodawcę miały na celu spowodowanie, by pracownik zrezygnował z udziału w systemie. Oczywiście pracownik ma prawo taką decyzję podjąć, ale muszą mu zostać przedstawione różne opcje i dostarczona kompletna informacja. Co więcej mówi się, że pracodawca nie powinien w żaden sposób wpływać na pracownika – decyzja ma być podjęta samodzielnie (taken freely), bez wpływu pracodawcy (without being influanced). Tamtejsi pracodawcy muszą powstrzymywać się przed udzielaniem porad (advice about pensions). Jak widać norma jest tam znacznie bardziej rozbudowana i analizowana jest „kompletnie”. Nasza regulacja, pozbawiona wszystkich tych uzupełnień i praktyki jej stosowania (bez żadnych historycznych doświadczeń) na razie zdaje się PPK „nie służyć” i raczej partycypacji nie zwiększa.

Problemy związane z uruchamianiem PPK – administrowanie PPK

To pytanie okazało się jednym z najważniejszych w badaniu. Świadczy o tym rekordowa liczba uzupełniających komentarzy – ponad 40. Zdecydowana większość uczestników badania – 68 firm (czyli 73 proc. badanych) uznało obszar administracji PPK za złożony i skomplikowany. Taką ocenę potwierdziła zdecydowana większość komentarzy, które koncentrowały się głównie na wskazywaniu problemów związanych z administrowaniem PPK. Wśród najczęściej wskazywanych wymienić należy: złożoność wymagań oraz brak jasnych interpretacji prawa, skala operacji manualnych i oświadczeń składanych „na papierze”, koszty dostosowania systemów płacowych, nieprzygotowanie rozwiązań payroll’owych oraz brak pewności, że obowiązki administracyjne są realizowane właściwie. Należy też podkreślić, że jedynie dla 5 firm (5 proc. badanych) administracja PPK to relatywnie prosty obszar zaangażowania pracodawcy.

Przejrzystość przepisów prawa – wybrane elementy

1. Zasady PPK i obowiązki pracodawcy. To jeden z dwóch najniżej ocenionych elementów – 45 proc. negatywnych opinii.

2. Warunki gwarantujące bezpieczeństwo środków gromadzonych w PPK. Regulacje prawa w tym zakresie za przejrzyste i wystarczające uznało jedynie 22 proc. uczestników badania.

3. Obowiązki informacyjne pracodawców. To właściwie jedyny „biały” punkt na mapie, w większości negatywnych ocen – za wystarczająco przejrzyste uznało je 41 proc. badanych.

4. Zasady i tryb obliczania wpłat do PPK. Tryb naliczania i odprowadzania wpłat do PPK za wystarczająco przejrzyste i właściwie opisane w ustawie o PPK uznało 33 proc. badanych.

5. Warunki dokonywania korekt w przypadku rezygnacji z PPK. To najgorzej oceniony obszar regulacji – 55 proc. negatywnych wskazań.

6. Obsługa dyspozycji składanych pracodawcom przez pracowników. Taka sama liczba pracodawców uznała sposób obsługi dyspozycji za przejrzyście i zrozumiale opisany (28 proc. badanych), jak i nieprzejrzyście i niezrozumiale określony w prawie (29 proc. badanych). W tym punkcie na uwagę zasługuje bardzo duża liczba wskazań neutralnych (ocena 3) – aż 35 proc. firm takiej właśnie odpowiedzi udzieliło.

Rola i wsparcie udzielane pracodawcom ze strony państwa

Jedynie 13 pracodawców (14 proc. badanych) uznało wsparcie ze strony organów administracji państwowej za pomocne. Z drugiej jednak strony, 32 firmy (34 proc. badanych) oceniło to wsparcie za niewystarczające i mało pomocne. Aż 27 firm oceniło to wsparcie „neutralnie” (ocena 3), a 22 firmy (23 proc.) nie potrafiło w ogóle odpowiedzieć na to pytanie. W udzielonych komentarzach pojawiły się głównie uwagi negatywne, koncentrujące się przede wszystkim na niejasnościach prawnych, braku wiążących interpretacji, tempie odpowiadania na pytania, źle oceniające jakość infolinii. Jednocześnie w kilku komentarzach podkreślono brak widocznej (wystarczającej) rządowej kampanii promującej PPK.

Jakość i zakres wsparcia ze strony instytucji finansowych

Wsparcie ze strony instytucji finansowych generalnie zostało bardzo dobrze ocenione. Zdecydowana większość uczestników badania, bo aż 65 firm (69 proc. badanych) uznało to wsparcie za pomocne. Jedynie 9 firm (10 proc. badanych) oceniło wsparcie za niewystarczające i mało pomocne.

Ocena poziomu partycypacji w PPK

Badanie potwierdza przedstawione w połowie grudnia oficjalne dane PFR dot. liczby uczestników PPK – łącznie do PPK przystąpiło około 1,1 mln Polaków, co stanowi 39 proc. wszystkich uprawnionych. W badaniu Mercer najczęściej wskazywanym przedziałem partycypacji był poziom 41 do 50 proc. (wskazały tak 22 firmy, czyli 24 proc. badanych). Jednocześnie 45 proc. wszystkich badanych oszacowało poziom partycypacji w swoich firmach na mniej niż 40 proc., a kolejne 32 proc. firm (29 uczestników) wskazało oczekiwany poziom partycypacji jako wyższy niż 65 proc..

Już po wstępnych szacunkach dot. partycypacji część ekspertów otwarcie wyrażała zaskoczenie niską partycypacją w PPK. Kilka instytucji finansowych, na bazie własnych danych raportowało oczekiwaną, średnią partycypację na poziomie od 25 do 35 proc.. Już wtedy pojawiły się opinie, że o średnią dla całego rynku na poziomie 40 proc. będzie trudno. Ostatecznie, najczarniejszy scenariusz się nie zrealizował. Oficjalna partycypacja w PPK zaraz po fazie ich uruchomienia przez największych pracodawców wyniosła 39 proc.. Warto jednak pamiętać, że wskaźnik ten uwzględnia rezygnacje z udziału w PPK złożone do końca listopada 2019 roku, czyli w momencie uruchamiania PPK. Wraz z przekazywaniem pracownikom pierwszych informacji dotyczących potrąceń zaliczek na podatek PIT i ich wpłat na PPK, część z nich decyduje się na rezygnację z PPK – można założyć, że często są to osoby, które nie uzyskały wszystkich informacji dotyczących zasad PPK, nie uczestniczyły w spotkaniach lub też po prostu niewłaściwie zrozumiały dostarczone im wcześniej informacje.