Eksperci ostro o raporcie o OFE

Dokument na temat funduszy emerytalnych, który przygotowały ministerstwa pracy oraz finansów wstępnie przyjęła rada ministrów we wtorek. Pod koniec sierpnia rząd ma zająć się raportem kolejny raz, ale ma on zawierać już tylko jedną rekomendację zmian w OFE. Propozycje Jacka Rostowskiego, wicepremiera i ministra finansów i Władysława Kosiniaka-Kamysza, ministra pracy, rozpętały dyskusję wśród ekonomistów i ekspertów. Zdominowały także debatę w redakcji „Rz" - „Doświadczenia światowe z reformowania systemów emerytalnych. Wnioski dla Polski".

-  Sama idea przeglądu jest ze wszech miar słuszna – podkreślał Rafał Antczak, członek zarządu Deloitte. – Pewną zasadą jest jednak, że dokonują go instytucje niezależne. Albo też metodologia przeglądu jest opracowana i przygotowana wcześniej, a następnie jest przedmiotem dyskusji merytorycznej. To jest zasada, która wszędzie na świecie obowiązuje przy tego typu przeglądach – podkreślił Antczak.

Uderzyła go, podobnie jak wielu ekonomistów i finansistów, kwestia metodologiczna - porównywanie indeksacji w ZUS ze stopą zwrotu w OFE. - To jest pierwsza lekcja w ekonomii - nie porównuje się jabłek z pomarańczami, a to zostało zrobione – dodał Antczak.

Wszyscy gości obecni na debacie byli zgodni co do tego, że przegląd powinien dawać obraz całego systemu emerytalnego w Polsce, a nie tylko jednej jego części.

- Brakuje mi zintegrowanego spojrzenia na system emerytalny. Raport przeciwstawia sobie rzeczy, które powinny być zintegrowane. Nie widać wizji rządu, jak powinien wyglądać system. To jest bardzo fragmentaryczna analiza – mówiła Agnieszka Chłoń-Domińczak, SGH, była wiceminister pracy, w latach 1997–1999 pracowała w Biurze Pełnomocnika Rządu ds. Reformy Systemów Zabezpieczenia Społecznego

Cel fiskalny

Aleksandra Łaszka, ekonomistę Fundacji Forum Obywatelskiego Rozwoju, uderza dychotomia polegająca na tym, że zaczyna się rozmowę od efektywności systemu emerytalnego, a kończy na tym, jak załatać dziurę w budżecie. Zaczyna się od deklaracji poprawiania systemu, a kończy na przeniesieniu części pieniędzy z funduszy emerytalnych do ZUS.

-  Dokument nazywa się Przegląd systemu emerytalnego, a na 150 stronach o KRUS, emeryturach mundurowych i górników jest jedna strona. Cała reszta jest skoncentrowana na OFE. Istotne jest to, jak przedstawiany jest wpływ OFE na wzrost gospodarczy i dług publiczny. Na przykład przyjęto mechaniczne założenie, że gdyby nie OFE mielibyśmy mniejszy deficyt i wyższy rating. Czyli na przykład przyjęto, że plan Hausnera w tej okrojonej formie byłby tak samo wdrażany pomimo znacznie lepszej sytuacji finansów publicznych. W 2007 roku, w gorączce przedwyborczej mielibyśmy zrównoważony budżet i nie byłoby pokusy jeszcze większego zwiększenia wydatków. To jest bardzo mechaniczne i nieprawdziwe założenie – mówił Łaszek.

Rafał Antczak uważa, że cały, cyniczny urok toczącej się dyskusji polega na tym, że rząd abstrahuje kompletnie od systemu ESA 2010, który właśnie wchodzi w życie.

- To zmiana europejskiego systemu rachunków narodowych z tego uchwalonego w 1995 roku, na ten uchwalony w 2010 roku. Ma on na celu zobligowanie krajów członkowskich Unii Europejskiej do ukazania jawnego i ukrytego długu publicznego całego sektora finansów publicznych. Wymóg  jest taki, żeby do 2016 roku zrobiły to wszystkie kraje i niektóre już zaczęły go liczyć m.in. Wielka Brytania. Są to z reguły wielokrotności PKB, bardzo wysokie kwoty zobowiązań, które już stanowią pewnego rodzaju hamulec do daleko idących obietnic wyborczych czy społecznych – tłumaczy Antczak.

Jego zdaniem Polska opóźni wprowadzenie ESA 2010, dlatego że gdyby to miała zrobić w 2016 roku, to już pojawiłyby się pierwsze szacunki, które GUS musiałby publikować. Dług ukryty i tak będzie musiał być brany pod uwagę przy ocenie sytuacji finansowej i wiarygodności ratingowej kraju.

- Rząd spóźnił się o dwa lata z tą „reformą". Wtedy nikt nie zauważyłby ESA 2010 – dodaje Antczak.

Andrzej Sołdek, prezes PTE PZU, przekonywał, że polskie rekomendacje zmian w systemie emerytalnym są w kontrze do doświadczeń zagranicznych.

- Eksperci światowi analizowali sytuację, szczególnie po kryzysie, który spowodował ograniczoną zdolność państw do regulowania wysokich zobowiązań emerytalnych. Wnioski są takie, że szuka się pomysłów, żeby jak największa liczba ludzi była objęta składkowaniem, z jak największą stopą tej składki. Są poszukiwane rozwiązania albo obowiązkowe, albo quasi obowiązkowe, czyli zapisujemy wszystkich do jakiegoś planu emerytalnego, dając im opcję wyjścia – tłumaczył Sołdek.

Inna konkluzja to proponowanie oszczędzających strategii inwestycyjnej zmieniającej się wraz z ich wiekiem. Ta metoda jest ona polecana zarówno dla powszechnych, jak i indywidualnych planów emerytalnych.

- Te dwa główne przekazy płyną z raportów, np. OECD. Wskazują mapę drogową dla systemu po zdefiniowanej składce – mówi Sołdek. W Polsce są jednak pomijane.

Zdaniem Piotra Lewandowskiego, głównego ekonomisty Instytutu Badań Strukturalnych, do tej pory wszystkie zmiany w systemie emerytalnym były z reguły dokonywane w sytuacjach podbramkowych. I tak też jest obecnie.

-  Celem tego przeglądu jest księgowy efekt budżetowy. Podobne zresztą było dwa lata gdy przesunięto części składki z OFE do ZUS. Cel jest jasno zdefiniowany - zmniejszenie długu publicznego, jawnego, księgowanego, który jest w obligacjach – tłumaczył Lewandowski. I jak dodawał, brakuje mu w dyskusji o OFE stwierdzeń, że to jak funkcjonuje II filar jest pochodną obowiązujących je regulacji.

-  Za regulację tego filaru odpowiadają tylko i wyłącznie kolejne rządy. Tutaj należało się raz uderzyć w pierś i powiedzieć - nie poradziliśmy sobie do tej pory z tą regulacją tak, żeby ona optymalizowała cele społeczne, to  zróbmy to teraz dobrze. Tu nie ma uderzania się w piersi, tylko jest wylewanie dziecka z kąpielą – mówi Lewandowski.

– W ogóle nie ma dyskusji na temat tego, jak powinna wyglądać regulacja w OFE, żeby ten system funkcjonował sprawniej i bardziej efektywnie. Poza dyskusją, która była prowadzona z ministrem Boni w 2010 roku, nie ma takiej rozmowy – dodawała Agnieszka Chłoń-Domińczak.

Dobry wariant?

Ekonomiści i eksperci starali się odpowiedzieć na pytanie, który z trzech wariantów zaproponowanych przez ministrów mógłby zostać wdrożony. A te warianty to likwidacja części nieakcyjnej portfela OFE oraz dwie wersje dobrowolnego uczestnictwa w OFE. Poza tym raport zakłada powrót osób w wieku przedemerytalnym z OFE do ZUS.

- Jest duża różnica między tymi wariantami. Pierwszy oznacza zmniejszenie aktywów, ale dalej w OFE oszczędza 16 mln osób. Kapitałowa część pozostaje powszechna dla wszystkich pracujących. Warianty z dobrowolnością są niekontrolowane, ponieważ trudno jest ocenić ile osób pozostanie w OFE, a w związku z tym trudno ocenić skalę redukcji aktywów i wynikające z tego konsekwencje. Powinna istnieć dywersyfikacja źródeł emerytury i powinna ona dotyczyć jak największej liczby osób, a nie tylko tych, którzy to zadeklarują – uważa Andrzej Sołdek.

Także zdaniem Agnieszki Chłoń-Domińczak dobrowolność nie jest dobrym rozwiązaniem.

- Tworzylibyśmy sytuację, w której różni ludzie mają w różny sposób zorganizowane zabezpieczenie emerytalne. To samo z siebie nie powinno występować w systemie emerytalnym, który jest powszechny – tłumaczy. - Drugie i trzecie rozwiązanie jest absolutnie nieprzemyślane z punktu widzenia istoty systemu emerytalnego. Jeżeli chodzi o pierwsze rozwiązanie, pytanie jest tak naprawdę, jakby wyglądało ono w szczegółach, bo może oznaczać demontaż całej istoty związanej z dywersyfikacją aktywów – mówiła Chłon-Domińczak.

Choć jej zdaniem można równocześnie szukać pewnej racjonalizacji w obszarze pierwszego rozwiązania, ale to wymaga głębokiej refleksji by stworzyć system, który ma spójny i zwarty charakter.

- Myśmy tą spójność stracili, i to jest bardzo duża strata dla ludzi. W ten sposób system też traci swoją wiarygodność. Zaczynamy dyskutować czy istnieje wybór między dżumą, cholerą i tyfusem. Jedni mówią, że OFE są złe. Drudzy, że ZUS jest zły. Ani jedno, ani drugie nie jest do końca prawdziwe. I tu i tu można wprowadzać elementy racjonalizacji. Ale ten sposób dyskursu, który my dzisiaj prowadzimy w żaden sposób do tego nas nie doprowadzi – uważa była wiceminister pracy.

Piotr Lewandowski przekonywał, że jest bardzo mało prawdopodobne, że obecny 30-latek do 2050 r. nie zobaczy żadnej zmiany zasad waloryzacji w I filarze. Równocześnie zwiększa się ekspozycja ludzi, którzy zapiszą się w całości do I filaru, na ogólne spowolnienie gospodarcze i na kryzysy finansów publicznych w przyszłości.

-  Z dobrowolnością jest jak z paszportem w PRL, w jedną stronę. Te propozycje łącznie z zapowiedziami umarzania obligacji w wersji likwidacji nieakcyjnej części II filaru, powodują gigantyczną niepewność odnośnie przyszłej sytuacji na rynkach finansowych w Polsce – mówił Piotr Lewandowski.

Nie zgodził się z tym Andrzej Sołdek. - Rynki finansowe te trzy warianty przyjęły dość dobrze. Założyły, że w OFE zostanie portfel akcyjny. Co do obligacji, sytuacja wydaje mi się o wiele bardziej ciekawsza. Obecnie jest rekordowy poziom ekspozycji przez nierezydentów. To jest poziom ponad 55-proc. Nigdy w historii tego nie było. Zagranica rządzi tym rynkiem i umorzenie obligacji spowoduje, że nadal zagranica będzie na tym rynku decydować. A kieruje się interesami krótkoterminowymi. Te pomysły zostały tak pomyślane by w krótkim terminie nic się nie wydarzyło. A w długim terminie i tak nikt tego nie będzie rozpatrywał – ocenia Sołdek.

Zdaniem Rafała Antczaka, w  każdym z tych trzech wariantów wygrywa rząd.

-  I to jest bardzo sprytna strategia. Co by się najgorzej nie wybrało, to i tak my będziemy do przodu. Rząd ukrywa dług w każdym z trzech wariantów i prawdopodobnie zyskuje jakieś krótkoterminowe korzyści. Prawdopodobnie są to kwoty na tyle wystarczające w każdym z trzech wariantów, że każdy jest dobry. I to jest chyba jedyna funkcja celu. A co będzie później? Po nas choćby potop... – mówił Antczak.

Zdaniem obecnych w redakcji 'Rz" wybór wariantu będzie pochodną tego, jak zareaguje opinia publiczna. A obecnie nie ma przestrzeni do dyskusji merytorycznej, która oparta byłaby o wyzwania związku z systemem emerytalnym.