Dłuższa praca jest koniecznością

Nie ma jednej przyczyny dla której w jednym kraju wiek emerytalny wynosi 60 lat, a w innym 65 lub więcej lat.  - To jest czynnik w dużej mierze wynegocjowany społecznie i wymuszony przez państwo – ocenia prof. Tadeusz Szumlicz z SGH.

W krajach byłego bloku komunistycznego wiek emerytalny był ustalony niżej - na poziomie 55-60 lat, niż w krajach kapitalistycznych, w których dochodził do 65 lat.  Do niedawna jednymi z najmłodszych emerytów byli np. Turcy, Grecy czy Włosi. Najdłużej pracowali z kolei mieszkańcy Skandynawii.

W większości krajów wiek emerytalny jest ustalony sztywno, często z rozdzieleniem na kobiety i mężczyzn. Ale są przypadki, jak Szwecji i Finlandii. Z kolei w przypadku Islandii wiek emerytalny w ramach publicznego systemu wynosi 65 lat, a z prywatnego 67 lat. Nie jest to jedyny taki przykład na świecie. - Japończycy pracują do 60 lat  i otrzymują niskie świadczenie z publicznego systemu. Po pięciu latach dostają emeryturę także z planu zakładowego. Do tego czasu zwykle dorabiają do emerytury państwowej – tłumaczy dr Dariusz Stańko z SGH.

Od pewnego czasu widoczny jest światowy trend wyrównywania wieku emerytalnego kobiet i mężczyzn oraz jego podnoszenia dla obu płci (i zapewne to dopiero pierwsza tura). Jest to jedna z możliwości walki ze zmianami demograficznymi. Powodują one, że rośnie średnia oczekiwana długość trwania życia, a to wymusza podnoszenie wieku emerytalnego, aby zachować stałą proporcje między aktywnością zawodową a emeryturą. - Żyjemy dłużej, płacimy składkę od wciąż tak samo długiego okresu kariery zawodowej, a efekt jest taki, że na koniec tego okresu mamy tyle samo co kiedyś, ale musi to wystarczyć na dłużej – mówi Krzysztof Nowak z Mercer.  Stąd decyzje o wydłużaniu momentu zakończenia kariery zawodowej.

- Wydłużanie się długości życia to trend, który prowadzi do zmian strukturalnych i innowacji w wielu dziedzinach, niezbędnych dla utrzymania i pomocy starzejącej się populacji – podkreśla Maciej Szwarc, prezes AXA Polska.

Według OECD Pensions Outlook 2012 w ciągu najbliższych 50 lat w krajach wysoko rozwiniętych średnia długość życia wzrośnie o ponad 7 lat. Podnoszenie wieku emerytalnego jest obecnie realizowane bądź planowane w 28 spośród 34 państw członkowskich OECD. W perspektywie długoterminowej w połowie krajów członkowskich  wiek przechodzenia na emeryturę będzie wynosił 65 lat, a w 14 krajach od 67 do 69 lat. Pełne zharmonizowanie tych zmian z tempem wzrostu długości życia jest zapewnione tylko w niektórych krajach (np.Włochy i Dania).

W Polsce, ale i wielu innych krajach decyzje rządu o wydłużaniu wieku emerytalnego wzbudzają wiele kontrowersji.  Boimy się, że nie będziemy w odpowiednio dobrym zdrowiu, aby pracować dłużej.  Poza tym może zabraknąć pracy dla starszych roczników. Agnieszka Chłoń-Domińczak, była wiceminister pracy, podkreśla, że obecni 50-latkowie i starsi dzisiaj są zdrowsi niż było to wcześniej i stan zdrowia nie stanowi przeszkód dla wydłużania aktywności zawodowej. Mogą oni także konkurować na rynku pracy z młodszymi, gdyż ich doświadczenie zawodowe ogranicza ubytek efektywności związany z wiekiem. Aktywność zawodowa i fizyczna sprzyja zaś utrzymywaniu kondycji umysłowej.

- Wydłużanie okresów aktywności zawodowej może oznaczać średnio mniej godzin pracy w tygodniu – podkreśla zaś Maciej Szwarc. Jego zdaniem niedługo może okazać się, że 70-latek po kolejnych latach pracy będzie wybitną osobą w zupełnie nowej dla siebie dziedzinie, a jego wkład w rozwój społeczny czy gospodarczy będzie porównywalny, a może nawet większy od osób, które obecnie określamy jako osoby w wieku produkcyjnym.

Wydłużanie wieku a systemy emerytalne

Zdaniem prof. Tadeusz Szumlicza z SGH można przyjąć, że większy nacisk na wydłużanie wieku emerytalne położony jest obecnie w krajach, w których obowiązuje system o zdefiniowanym świadczeniu. W tych państwach, w których działa ten o zdefiniowanej składce (np. Polska, Szwecja) to formuła wymusza dłuższą aktywność. Im dłużej pracujemy, tym mamy bowiem wyższą emeryturę.

To dopiero pierwszy krok

Od pewnego czasu pojawiają się opinie ekonomistów , że obecne decyzje krajów o podnoszeniu wieku emerytalnego to dopiero pierwszy krok. Nie tak dawno premier Szwecji mówił, że Szwedzi będą musieli w przyszłości pracować nawet do 75. roku życia, zmieniając częściej zawód, nawet w późniejszym wieku. Niedawne badania przeprowadzone przez  Instytut Badawczy Świadczeń Pracowniczych (Employee Benefit Research Institute - EBRI) pokazują, że około 1/3 osób w przedziale wieku 30-59 w roku 2007, pracując do 70. roku życia nie będzie miała wystarczająco dużo środków na godną emeryturę. Wcześniejsze badania EBRI prowadziły do podobnych wniosków dla wieku 65 lat.

Europa się starzeje

Europa ma największą populację 60-latków na świecie. Przypuszcza się, że osiągnie 35 proc. około 2050 r. (z obecnych 22 proc.). Średnia światowa w 2050 r. 22 proc. (z 11 proc. w 2009 r.).  Liczba osób w wieku 60-65 lat we wszystkich krajach OECD (34) wzrośnie w 2050 r. czterokrotnie - do 350 mln. Średnia długość życia w Europie rośnie 5 godzin na dzień.

W 2050 r. wyniesie w krajach rozwiniętych 83 lata (75 lat w 2009 r.).

W zeszłym roku każdego emeryta we Francji utrzymywały 4,2 osoby będące w wieku produkcyjnym. Wskaźnik ten spadnie do 1,9 w 2050 r. W Niemczech, proporcjonalnie: do 1,6 (w 2050 r.) z 4,1 (2010 r.).

Wyższy wiek w Polsce

Wprowadzona w tym roku reforma emerytalna w Polsce zakłada, że od 2013 r. będzie następować stopniowe zrównanie i podwyższenie wieku emerytalnego. Docelowy wiek - 67 lat – zostanie osiągnięty w 2020 r. w przypadku mężczyzn i w 2040 r. w przypadku kobiet. Będzie istniała możliwość przejścia na częściową emeryturę; od 62 lat życia dla kobiet i od 65. roku życia dla mężczyzn (przy odpowiednio, co najmniej 35 i 40 latach stażu ubezpieczeniowego).

Albo wyższy wiek, albo wyższe podatki

Gdyby nie podwyższenie wieku emerytalnego, trzeba byłoby podnieść składkę emerytalną z 19,52 proc., do ok. 26 proc. – wynika z raportu PKO BP.

Inną alternatywą mógłby być wzrost stawki podatku VAT o ponad 8 pkt proc., z obecnych 23 proc., lub znaczne zmniejszenie wartości emerytur wobec wysokości świadczeń wypłacanych obecnie.