KNF o produktach strukturyzowanych

Co to są właściwie produkty strukturyzowane, które chętnie oferują instytucje finansowe w ostatnim czasie?

Bożenna Kurpiel-Zielińska:

Produkty strukturyzowane to złożone instrumenty finansowe stworzone, wyemitowane i oferowane inwestorom w celu spełnienia ich specyficznych wymogów inwestycyjnych. Produkty strukturyzowane powstają najczęściej przez połączenie cech instrumentów klasycznych (np. obligacji) oraz instrumentów pochodnych (najczęściej opcji).

Produkt strukturyzowany

zbudowany jest z dwóch podstawowych elementów:

Nie ma jednolitej definicji, która określałaby w sposób właściwy i precyzyjny produkty strukturyzowane. Istnieje natomiast wiele cech wyróżniających ten rodzaj instrumentów finansowych. Podstawowe cechy jakimi charakteryzuje się produkt strukturyzowany to:

W zależności od konstrukcji instrumentu finansowego najczęściej można wyróżnić produkty strukturyzowane:

Produkty strukturyzowane kojarzą mi się z firmami ubezpieczeniowymi. Czy takie produkty są zwykle polisami ubezpieczeniowymi?

Mogą być różne formy prawne produktów strukturyzowanych, np. obligacje strukturyzowane, certyfikaty strukturyzowane, lokaty strukturyzowane, fundusze inwestycyjne, ubezpieczeniowe produkty strukturyzowane – umowy ubezpieczenia na życie. W chwili obecnej na polskim rynku wiele tego typu produktów oferowanych jest w formie ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym lub ubezpieczenia na życie i dożycie (można szacować, że ubezpieczeniowe produkty strukturyzowane stanowią ponad połowę oferowanych produktów strukturyzowanych). Ponadto kwestia ubezpieczeniowego charakteru przedstawianego produktu i tego czy jest to ubezpieczenie indywidualne czy grupowe ma istotne znaczenie dla klientów. Konieczne jest bowiem zapoznanie się z ogólnymi lub szczególnymi warunkami ubezpieczenia oraz świadomość, iż oferowany produkt jest ubezpieczeniem na życie.

Czy jakieś korzyści podatkowe wynikają z inwestycji w struktury?

Forma „opakowania" produktu strukturyzowanego w ubezpieczenie na życie i dożycie pozwala na uniknięcie podatku od zysków kapitałowych (tzw. „podatku Belki"), ponieważ świadczenia ubezpieczeniowe są z niego zwolnione. Jednakże w chwili obecnej wiele produktów strukturyzowanych oferowanych na rynku polskim jako ubezpieczenie ma formę ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym, a zgodnie z ustawą o podatku dochodowym od osób fizycznych wolne od podatku są kwoty otrzymane z tytułu ubezpieczeń majątkowych i osobowych, z wyjątkiem dochodu z tytułu inwestowania składki ubezpieczeniowej w związku z umową ubezpieczenia zawartą na podstawie przepisów o działalności ubezpieczeniowej, w przypadku ubezpieczeń związanych z funduszami kapitałowymi.

Jakie instytucje mogą oferować takie produkty?

Różne podmioty rynku finansowego oferują produktu strukturyzowane. Znajdują się one zarówno w ofercie banków, funduszy inwestycyjnych jak i domów maklerskich czy zakładów ubezpieczeń. Przed zakupem takiego produktu należy upewnić się jednak jaka jest jego forma prawna, bowiem np. w ofercie banków dostępne są zarówno produkty strukturyzowane w postaci bankowych papierów wartościowych (certyfikaty depozytowe) jak i w postaci ubezpieczenia, najczęściej grupowego.

Na co zwrócić uwagę wybierając taki produkt?

Należy uzyskać informacje jakie opłaty musi ponieść klient w przypadku podjęcia decyzji o zainwestowaniu środków w produkt strukturyzowany. Pobierane opłaty mogą mieć wpływ na wysokość środków „objętych" gwarancją kapitału (np. opłata manipulacyjna, dystrybucyjna etc. pobierana od kwoty wpłaconej, a różnica dopiero stanowi podstawę do procentowo określonej kwoty gwarantowanej na koniec inwestycji) lub na wysokość środków wypłacanych w przypadku wcześniejszego zakończenia inwestycji (np. opłata likwidacyjna, administracyjna czy transakcyjna).

W tego typu produktach należy zwrócić szczególną uwagę na to czym tak na prawdę jest ochrona całości lub części kapitału (np. reklamowane 100 proc. czy 90 proc. ochrony kapitału). Należy doczytać czy jest to cała wpłacona kwota (lub jej określony procent) czy może pomniejsza się ją o ewentualne opłaty pobierane przy zwarciu umowy lub jest to określona wartość, jednak mniejsza niż kwota wpłacona. Należy pamiętać, iż ochrona kapitału obowiązuje tylko w chwili zakończenia inwestycji (nie obowiązuje, jeżeli chcemy wcześniej wycofać środki), a ponadto jeżeli premia po kilku latach inwestycji wyniesie 0 zł, to nawet wypłacone środki równe 100 proc. wpłaconych, mają realnie niższą wartość, jeżeli uwzględniamy chociażby inflację.

Sposób w jaki liczona będzie premia/bonus lub kupon (funkcjonują różne nazwy) znany jest przed zawarciem umowy – jest to wzór matematyczny, którego wszystkie symbole (elementy) są opisane. Szczegółowy sposób wyliczenia premii (wzór wyliczenia premii) podany jest w umowie, którą podpisuje klient. Znany jest więc sposób liczenia premii, ale nie jej wysokość. Wypłata premii/kuponu następuje po zakończeniu inwestycji jeżeli spełnione zostały warunki określone w umowie zawartej z klientem. Wysokość premii może być uzależniona od zmiany wartości różnych wskaźników lub instrumentów finansowych. Mogą to być określone indeksy, ceny towarów np. rolnych, surowców, nośników energii, ceny pojedynczych spółek lub koszyków spółek, wartości zwrotów generowane przez fundusze, kursy walut, wskaźniki makroekonomiczne, różne raitingi np. spółek, wysokość stóp procentowych etc. Tak na prawdę dowolny instrument bazowy może stanowić podstawę wyliczenia premii w produkcie strukturyzowanym. Element bazowy jest oczywiście również znany klientowi przed zawarciem umowy. Ponadto różna jest metodologia liczenia stopy „zwrotu" z danego profilu inwestycyjnego. Może to być np. średni wzrost cen akcji z danego koszyka, różnica pomiędzy wartością określonego indeksu w dacie początku i końca ubezpieczenia, zmiana wartości określonego indeksu czy zmiana cen koszyka surowców – zmiana jako średnia z n-liczby obserwacji, różnica pomiędzy stopami zwrotu dwóch indeksów (niezależnie od kierunku zmian) etc. Wypłata premii uzależniona jest od realizacji przyjętej „strategii inwestycyjnej". Jeżeli założony scenariusz (np. wzrost indeksu w porównaniu z wartością wyjściową) nie zostanie zrealizowany na dzień zakończenia inwestycji wartość premii wyniesie 0 zł i wypłacona zostanie wtedy tylko określona kwota kapitału (w zależności od gwarantowanego procentu i ewentualnych opłat). Można i trzeba bazować na danych historycznych, żeby wiedzieć jak np. dany indeks zachowywał się w przyszłości. Trzeba też uwzględnić jakie są prognozy na przyszłość dla danego instrumentu bazowego/ założonego scenariusza inwestycyjnego – np. jeżeli są to ceny złota to jak eksperci prognozują jego ceny w przeszłości. Przede wszystkim należy jednak pamiętać, że założony scenariusz wcale nie musi się spełnić w przyszłości i pokazywane hipotetyczne stopy zwrotu z przeszłości nie muszą zostać osiągnięte w przyszłości. I w najgorszym przypadku na koniec inwestycji klient otrzyma określoną kwotę „ w ramach" ustalonej gwarancji kapitału.

W przypadku wycofania środków przed końcem okresu inwestycji nie obowiązuje gwarancja kapitału. Należy przed zawarciem umowy uzyskać informacje: jakie są ewentualne terminy wcześniejszego zakończenia inwestycji – czy są jakieś ograniczenia z tym związane (np. tylko raz w miesiącu można złożyć wniosek o wypłatę środków), w jaki sposób będzie liczona wcześniejsza wypłata środków oraz czy i jakie opłaty klient będzie musiał ponieść w związku z wcześniejszym zakończeniem inwestycji (np. określona procentowo opłata likwidacyjna). W ubezpieczeniowych produktach strukturyzowanych oferowanych jako ubezpieczenie na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym zwrócić także należy uwagę, iż wcześniejsza rezygnacja z inwestycji wiąże się z wykupem wartości rachunku, który oparty jest o aktualną na dzień wykupu cenę jednostki, która podlega znacznym wahaniom (często jej wartość znacznie spada – jeżeli były wcześniejsze subskrypcje danego produktu dobrze jest sprawdzić jak „zachowuje" się cena jednostki) oraz jaki wpływ na wartość wcześniejszego wykupu mają opłaty pobierane w trakcie trwania umowy (np. transakcyjna, administracyjna). Niezależnie od wskazanych opłat pobierana jest także opłata likwidacyjna.

Umowa określa wzajemne relacje jej stron, w tym w szczególności przysługujące im prawa i nałożone na nie obowiązki. Z tego też względu niezmiernie istotnym jest, aby przed podpisaniem umowy dokładnie ją przeczytać w całości, wraz z regulaminami oraz innymi dokumentami do których się ona odnosi. Umowa powinna być sformułowana jednoznacznie i w sposób zrozumiały. W przypadku jakichkolwiek wątpliwości należy dopytać się o szczegóły i wyjaśnić zawiłości niezrozumiałych zapisów. Tylko dokładna znajomość umowy i jej załączników uchroni nas przed przykrymi niespodziankami. Produkty strukturyzowane są produktami złożonymi i decyzji o ich zakupie nie można podejmować pochopnie. Podpisując wszelkiego rodzaju oświadczenia i dokumenty należy dokładnie je przeczytać. Jeżeli jest w nich mowa lub odesłanie do innych dokumentów, których nie otrzymaliśmy, należy zażądać ich przedstawienia oraz zapoznać się z nimi przed zakupem produktu.

Czy koszty pobierane w tego typu produktach są wysokie?

Wszystko zależy od rodzaju produktu jaki chcemy nabyć i jego formy prawnej. Mogą to być opłaty takie jak np. manipulacyjna, transakcyjna, likwidacyjna czy administracyjna. Nabywając dany produkt strukturyzowany należy poprosić sprzedawcę o wskazanie wszystkich opłat jakie są z nim związane oraz niezależnie od tego zapoznać się z tabelą opłat zawartą w umowie. Należy sprawdzić czy pobierane opłaty maja wpływ na wysokość „gwarantowanego" na koniec inwestycji kapitału.