Najchętniej wpłacają pieniądze na IKE klienci banków (65 proc. ogólnej liczby klientów) oraz biur maklerskich (62,7 proc.). Pod drugiej stronie znaleźli się ubezpieczyciele. Wpłat dokonało 25 proc. klientów, którzy mają założone konto.
Przeciętna wpłata na IKE w przekroju instytucjonalnym w latach 2007-2011 (w zł)
Źródło: Obliczenia własne KNF
Według KNF, wysokość średniej wpłaty na IKE w 2011 roku wyniosła prawie 2 tys. zł. O 11 zł więcej niż w 2010 r. Najwyższą wartość średniej wpłaty odnotowano w podmiotach prowadzących działalność maklerską: 8 tys. zł, a najniższą w IKE prowadzonych przez ubezpieczycieli: 1,5 tys. zł.
W sumie na konta emerytalne wpłynęło 666,7 mln zł (w tym składki stanowiły 545,1 mln zł, a wpływy z pracowniczych programów emerytalnych 121,6 mln zł). W sumie zaś wpłaty netto, czyli wpłaty nowych pieniędzy pomniejszone o wypłaty kwot z IKE wyniosły 338,9 mln zł i były niższe o 3,9 proc. niż w 2010 roku.
Publiczny system to za mało
Jak podkreśla nadzór w konkluzjach do raportu na temat IKE w 2011 r., wprowadzenie w 1999 roku reformy systemu emerytalnego miało zapewnić państwu zdolność do realizacji zobowiązań z systemu emerytalnego, jak również motywować pracujących do dłuższej aktywności zawodowej. Dochody emerytalne uzyskane z nowego systemu emerytalnego mogą okazać się niesatysfakcjonujące dla wielu ubezpieczonych. Po przejściu na emeryturę najczęściej następuje realny spadek dochodów w stosunku do dochodów otrzymywanych w trakcie aktywności zawodowej. Jest to zjawisko powszechne, typowe dla większości krajów świata. Świadomość występowania takiej sytuacji powinna zachęcać obecnie pracujących do dodatkowego oszczędzania na emeryturę. Często jednak sama świadomość nie wystarcza do tego, by osoby aktywne zawodowo odkładały dodatkowe środki w celu zwiększenia swoich dochodów emerytalnych. Z tego powodu wprowadzono zachęty podatkowe, które mają mobilizować osoby pracujące do dodatkowego oszczędzania, po to, by spadek ich dochodów po przejściu na emeryturę był jak najmniejszy.
W 2004 roku powstały indywidualne konta emerytalne, z których dochód zwolniono z podatku od zysków kapitałowych. Z uwagi na zmniejszające się zainteresowanie IKE poprzez zaobserwowany w 2007 roku spadek liczby otwieranych IKE, w 2008 roku dokonano zmian legislacyjnych, m. in. dopuszczono możliwość:
Ponadto podwyższono kwotę limitu wpłat na IKE jako kwotę odpowiadającą trzykrotności przeciętnego prognozowanego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej na dany rok, określonego w ustawie budżetowej lub prowizorium budżetowym.
Przedmiotowe zmiany miały na celu uelastycznienie produktu, jakim jest IKE, co miało wpłynąć pozytywnie na wzrost zainteresowania IKE.
Zmiany te nie wpłynęły jednak na wzrost zainteresowania IKE, wręcz obserwowano od 2008 roku systematyczny spadek liczby prowadzonych i nowootwieranych IKE oraz liczby rachunków, na które dokonywano w danym roku wpłat. Ponadto podwyższenie kwoty limitu wpłat na IKE nie przełożyło się na znaczące zwiększenie wpłacanych środków na IKE. Udział osób oszczędzających na IKE od początku funkcjonowania tego produktu nigdy nie przekroczył 6 proc. liczby osób aktywnych zawodowo.
Odnotowywany od początku 2009 roku wzrost wartości aktywów IKE nie miał związku z liczbą funkcjonujących IKE, która jak wspomniano wyżej, systematycznie spadała od początku 2008 roku. Głównie wpływ na wzrost aktywów IKE miało zakończenie kryzysu finansowego, a co za tym idzie poprawa sytuacji na rynku giełdowym. W latach 2009-2010 wartość aktywów wzrastała corocznie o 0,5-0,6 mld zł. Rok 2011 nie przyniósł wzrostu aktywów w podobnej wysokości, jedynie o 0,04 mld, co było skutkiem kolejnego pogorszenia sytuacji na rynku finansowym.
Należy zachęcać do oszczędzania
Podkreślenia wymaga fakt, iż w 2011 roku, po raz pierwszy od 2007 roku zanotowano wzrost liczby funkcjonujących IKE. Ponadto zawarto dwa razy więcej umów o prowadzenie IKE niż w 2010 roku (powstało 79,9 tys. nowych IKE). To sukces efektywnej kampanii reklamowej promującej ten produkt w kilku towarzystwach funduszy inwestycyjnych. Tak więc w celu dalszego wzrostu liczby funkcjonujących IKE należy zachęcać do dobrowolnego oszczędzania na emeryturę dla zapewnienia dodatkowego dochodu po zakończeniu aktywności zawodowej oraz utrzymania dotychczasowej stopy życiowej po przejściu na emeryturę. Łącznie na konta zostały wpłacone przez posiadaczy IKE środki finansowe w wysokości 545,1 mln zł (wzrost w skali roku o 48,6 mln zł). To efekt wzrostu ogólnej liczby IKE oraz podwyższenia wskaźnika kont „aktywnych".
Kolejnym krokiem ze strony ustawodawcy było rozszerzenie oferty produktowej w ramach III filara dobrowolnego oszczędzania na emeryturę poprzez wprowadzenie od 1 stycznia 2012 roku indywidualnych kont zabezpieczenia emerytalnego, poza funkcjonującymi dotychczas pracowniczymi programami emerytalnymi oraz indywidualnymi kontami emerytalnymi. Wprowadzenie nowych form oszczędzania na emeryturę nie oznacza rezygnacji z dotychczas funkcjonującego systemu IKE. Warto podkreślić, że oszczędzający na emeryturę może posiadać jednocześnie IKE i IKZE.
Zachętę do oszczędzania w ramach IKZE ma stanowić zwolnienie z podatku dochodowego wpłat zasilających IKZE. Odliczanie wpłacanych na IKZE kwot od podstawy do opodatkowania ograniczone jest limitem odpowiadającym równowartości 4 proc. podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie emerytalne, ustalonej dla oszczędzającego za rok poprzedni, nie więcej jednak niż 4 proc. kwoty ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe na rok poprzedni. W 2012 roku limit ten wynosi kwotowo 4 031 zł.
Zasady funkcjonowania IKZE nie przewidują w okresie oszczędzania wypłaty środków zgromadzonych na tym koncie. W konsekwencji przyjęto, że opodatkowaniu będzie podlegał zwrot całkowity z IKZE, wypłata z tego konta po zakończeniu okresu oszczędzania oraz wypłata środków zgromadzonych przez oszczędzającego na IKZE na rzecz osoby uprawnionej na wypadek śmierci oszczędzającego. Zwolniono natomiast z opodatkowania wypłaty transferowe środków zgromadzonych przez oszczędzającego między instytucjami prowadzącymi IKZE oraz wypłaty transferowe dokonane na IKZE osoby uprawnionej na wypadek śmierci oszczędzającego.
IKZE nie musi być alternatywą do IKE
Ustawa o IKE i IKZE przewiduje w okresie od dnia 1 stycznia 2012 roku do dnia 31 grudnia 2012 roku możliwość przeniesienia środków zgromadzonych przez oszczędzającego na IKE do IKZE. W konsekwencji, nie chcąc pogorszyć warunków przenoszącego oszczędności, ustanowiono, aby kwota środków przekazana z IKE do IKZE była także zwolniona od podatku dochodowego. Środki przenoszone z IKE na IKZE będą stanowić wpłatę na IKZE. Wpłata ta będzie podlegać odliczeniu od dochodu na zasadach określonych w ustawie o podatku dochodowym od osób fizycznych. Nadwyżka tej wpłaty ponad limit wpłat przypadający w danym roku podatkowym będzie podlegała odliczeniu w kolejnych latach. W okresie odliczeń od dochodu środków przeniesionych z IKE na IKZE, oszczędzającemu nie przysługuje prawo do wpłat na IKZE. Kwota wypłaty po zakończeniu okresu oszczędzania będzie podlegała opodatkowaniu na zasadach ogólnych.
IKZE nie musi stać się produktem alternatywnym dla funkcjonujących obecnie IKE. Osoby uprawnione do posiadania kont emerytalnych mogą posiadać zarówno IKE, jak i IKZE. Są to różne produkty, o różnym sposobie zwolnień podatkowych, jak i różnych limitach wpłat, więc szacunki wypłat z tych kont także są zróżnicowane.
Nieodzowne zatem jest dalsze podejmowanie działań obejmujących konsekwentne upowszechnianie wiedzy o konieczności uzupełnienia, poprzez własne oszczędności, emerytury uzyskiwanej z I i II filara, kształtowanie świadomości przyszłych emerytów co do przewidywanej wysokości świadczeń, edukację finansową, skierowaną głównie do osób młodych, ukierunkowaną na uświadamianie korzyści wynikających z wczesnego rozpoczęcia systematycznego gromadzenia środków emerytalnych.
IKE, które działają od 2004 r., mogą prowadzić:
Nowelizacja ustawy o IKE i IKZE umożliwiła od 1 stycznia 2012 roku zawieranie umów o prowadzenie IKE i IKZE jeszcze z:
Do dnia 31 marca 2012 roku Komisja Nadzoru Finansowego wydała 6 decyzji zezwalających na utworzenie DFE (4 DFE prowadzące IKE i IKZE, 2 DFE oferujące wyłącznie IKZE). Obecnie rozpatrywane są kolejne 2 wnioski na wydanie decyzji zezwalającej na utworzenie DFE. Działające dotychczas DFE zgromadziły aktywa o wartości około 270 tys. zł (stan na dzień 31 marca 2012 roku).
Na koniec 2011 r. IKE były prowadzone przez 41 instytucji finansowych:
