Sprawiedliwe zmiany w systemie emerytalnym

Powyższą argumentację czytelnicy tego tekstu zapewne już znają, a jego celem nie jest jej rozwijanie ani kompleksowa prezentacja. Jest ona jednak istotna jako kontekst dla równolegle dyskutowanej, choć mniej zaawansowanej i zupełnie inaczej prowadzonej przez rząd „reformy" systemu emerytur funkcjonariuszy podległych MSW i żołnierzy. Z planem rozpoczęcia wyrównywania wieku w systemie powszechnym już w roku 2013, w jaskrawym kontraście stoi obligatoryjne objęcie zmianami w „mundurówkach" tylko tych funkcjonariuszy, którzy od przyszłego roku rozpoczną służbę. Podobnie jak podniesienie, ponownie tylko nowych funkcjonariuszy, minimalnego wieku emerytalnego z 50 do 55 lat, a minimalnego stażu służby – z 15 do 25 lat.

Jeszcze większy jest on chyba w przypadku zasady obliczania świadczenia i stóp zastąpienia – podstawą naliczenia emerytury nowych funkcjonariuszy mają być wynagrodzenia z wybranych 36 miesięcy (teraz jest to ostatnia pensja), a świadczenie będzie wynosić od 40 proc. do 75 proc. takiej podstawy, w zależności od stażu. Taka stopa zastąpienia mniej więcej dwukrotnie przewyższa tę, której rówieśnicy osób wstępujących od przyszłego roku do służby mogą się spodziewać po pracy do 67 roku życia. Do „nowego systemu mundurowych" dobrowolnie mogą przystąpić też już pracujący funkcjonariusze, jest on jednak dla nich mniej korzystny niż dotychczasowy, więc nie należy się tego spodziewać. W efekcie, „reforma" ta przez najbliższych 15 lat nie zmieni tak naprawdę nic, nie wpłynie na wydatki finansów publicznych, ani na długość aktywności zawodowej funkcjonariuszy na służbie. Co więcej, wśród roczników obecnie rozpoczynających kariery zawodowe pogłębi różnice między warunkami przechodzenia na emeryturę ubezpieczonych w FUS i systemie mundurowym.

Reforma emerytalna z 1998 roku, która w systemie powszechnym emerytury bezpośrednio powiązała z wpłaconymi składkami, wprowadziła do polskiej polityki społecznej nowe rozumienie „sprawiedliwości" – aktuarialne, bliskie zasadzie „każdemu według jego dzieł". Funkcjonuje ono równolegle z, tradycyjnie bliższym polityce społecznej i dążeniom redystrybucyjnym, postrzeganiu „sprawiedliwości społecznej" zgodnie z zasadą „każdemu wg potrzeb" czy wręcz „każdemu (prawie) to samo". Sprawiedliwość w ujęciu Rawlsa, którą przesiąknięta jest anglosaska polityka oparta o „fairness", dążąca do równego dostępu obywateli do podstawowych praw i wspieraniu przede wszystkim sytuacji najsłabszych, występuje w naszym modelu raczej incydentalnie.

Dla zdobycia poparcia lub choćby zrozumienia społecznego reformy wieku emerytalnego, kluczowe jest zapewnienie obywatelom poczucia „sprawiedliwości" zmian. „Sprawiedliwość aktuarialna" nie jest koncepcją Polakom bliską, jednak przesunięcie akcentów w retoryce rządu z nieuchronności demograficznych i korzyści makroekonomicznych na indywidualne korzyści w postaci wyższych emerytur jest wymowne. Stopniowo ugruntowuje się też przekonanie, również będące jednym z filarów nowego systemu, że system emerytalny nie jest narzędziem rekompensowania obywatelom różnego rodzaju dysfunkcji (niskich wynagrodzeń, złych warunków pracy ,itp.), na które napotykają w trakcie kariery zawodowej. Rozważane równolegle projekty zmian w systemie powszechnym i mundurowym nie tylko charakteryzują się diametralnie różną racjonalnością i odwagą, ale przede wszystkim pogłębiają dysonans między kształtem obu systemów i stawiają przed dwoma grupami obywateli kompletnie inne wyzwania. Nie ma żadnych merytorycznych argumentów za tym, by zmiany w systemie mundurowym obejmowały od 2013 roku nie wszystkich funkcjonariuszy, lecz tylko rozpoczynających służbę. A właśnie kompleksowych i odważnych zmian w tym systemie potrzebujemy. Nie tylko po to, by zyskały finanse publiczne i gospodarka, ale także, a może przede wszystkim po to, żebyśmy pracując od przyszłego roku dłużej czuli się przez rząd traktowani „fair".

Piotr Lewandowski jest współzałożycielem (w 2006 r.) i głównym ekonomistą Instytutu Badań Strukturalnych. Zajmuje się głównie ekonomią pracy, emerytalną i finansów publicznych, w tym modelowaniem ilościowym, prognozami i projekcjami w tych obszarach. W przeszłości współpracownik Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej, Banku Światowego i UNDP Polska. Związany z Katedrą Ekonomii I SGH w Warszawie.