materiał powstał przy współpracy z Zakładem Ubezpieczeń Społecznych
Co miesiąc z naszych wynagrodzeń odprowadzane są składki na ubezpieczenia społeczne. Dokąd trafiają te pieniądze? Kto nimi zarządza? Ile wynoszą składki i kto je płaci? Jakie świadczenia otrzymujemy w zamian?
Warto sprawdzić: System gwarantowany przez państwo
Fundusz Ubezpieczeń Społecznych
Zakład Ubezpieczeń Społecznych to instytucja państwowa. Przede wszystkim zarządza Funduszem Ubezpieczeń Społecznych (FUS), do którego wpływają składki, i z którego wypłacane są świadczenia.
ZUS nie prowadzi własnej polityki finansowej, dysponuje tylko środkami FUS. Wysokość składek na ubezpieczenia i zasady wyliczania świadczeń określa parlament. ZUS tylko zbiera i zapisuje składki na kontach oraz wylicza i wypłaca świadczenia.
Rozdzielność ZUS i FUS gwarantuje, że ani jedna złotówka ze składek nie wpływa na konto Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Za obsługę FUS Zakład Ubezpieczeń Społecznych otrzymuje z budżetu państwa wynagrodzenie ustalane co roku przez Sejm i Senat.
Ubezpieczenia społeczne obejmują:
- ubezpieczenie emerytalne,
- ubezpieczenia rentowe,
- ubezpieczenie w razie choroby i macierzyństwa, zwane ubezpieczeniem chorobowym,
- ubezpieczenie z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, zwane ubezpieczeniem wypadkowym.
Osoby, które opłacają składki na ubezpieczenia społeczne (np. pracownicy, zleceniobiorcy, przedsiębiorcy) mogą liczyć na świadczenia z tych ubezpieczeń.
I tak emerytury przysługują z ubezpieczenia emerytalnego, renty – z rentowego, a świadczenia w razie choroby i macierzyństwa – z chorobowego. Jeśli zdarzy się wypadek przy pracy lub choroba zawodowa, to przysługują świadczenia z ubezpieczenia wypadkowego.
Ile wynoszą składki
Od umowy o pracę obowiązkowe są składki na wszystkie ubezpieczenia społeczne (emerytalne, rentowe, chorobowe, wypadkowe) i ubezpieczenie zdrowotne. Stopy procentowe poszczególnych składek są różne i określa je ustawa. Różne są również źródła ich finansowania, część jest potrącana z wynagrodzenia pracownika, a część finansuje pracodawca.
Składka emerytalna wynosi – 19,52 proc. wynagrodzenia brutto, finansują ją po połowie pracodawca oraz pracownik (po 9,76 proc.). Przy wynagrodzeniu brutto w wysokości 4 tys. zł miesięczna składka emerytalna wynosi 780,8 zł po 390,4 zł od pracownika i pracodawcy.
W przypadku ubezpieczeń rentownych składka wynosi 8 proc., z czego 6,5 proc. pochodzi ze środków pracodawcy, a 1,5 proc. – pracownika. Przy zarobkach 4 tys. zł pracodawca finansuje 260 zł, a pracownik 60 zł.
Składka chorobowa jest finansowana w całość przez pracownika i wynosi 2,45 proc. Zarabiając 4 tys. zł, pracownik finansuje składkę w wysokości 98 zł miesięcznie.
Natomiast ubezpieczanie wypadkowe jest kosztem pracodawcy. ZUS pobiera też składkę na ubezpieczenie zdrowotne, którą przekazuje do Narodowego Funduszu Zdrowia. Wynosi ona 9 proc i finansuje ją pracownik.
Na emeryturę
Pieniądze z ubezpieczenia emerytalnego są wypłacane co miesiąc w momencie, gdy dana osoba osiągnie wiek emerytalny i wystąpi do ZUS z wnioskiem o emeryturę. Obecnie wiek emerytalny dla kobiet to 60 lat dla mężczyzn 65 lat. W niektórych wypadkach wypłaty są możliwe przed osiągnięciem tego powszechnego wieku emerytalnego. Dotyczy to jednak np. osób pracujących w szczególnych warunkach (np. pod ziemią bezpośrednio przy drążeniu tuneli w górotworze), wykonujących pracę o szczególnym charakterze (np. kierowca pojazdów uprzywilejowanych, maszynista pojazdów trakcyjnych, operator żurawi wieżowych) lub nauczycieli.
Od wysokości składek zależy przyszła emerytura. Czym wyższe składki, tym wyższa emerytura. Składki emerytalne zapisywane są na indywidualnych kontach i subkontach (wydzielonej części konta) prowadzonych przez ZUS. Część składki przekazywana jest do otwartych funduszy emerytalnych (jeśli osoba ubezpieczona jest jego członkiem). Gromadzone na koncie w ZUS środki są, co roku waloryzowane, aby ich wartości nie obniżyła inflacja. Część składki na subkoncie i w OFE może być dziedziczona.
Renta, choroba, wypadek
Ubezpieczenie rentowe zabezpiecza na wypadek długotrwałej utraty zdolności do pracy. Do uzyskania renty z tytułu niezdolności do pracy potrzebne jest orzeczenie o niezdolności do pracy. Wydaje je lekarz orzecznik ZUS albo komisja lekarska ZUS.
Dodatkowo trzeba mieć odpowiedni staż , czyli wykazać się wymaganym okresem składkowym i nieskładkowym, odpowiednim do wieku powstania niezdolności do pracy. Na przykład, jeśli niezdolność do pracy powstała przed ukończeniem 20 lat, okres składkowy wynosi rok, a jeśli w wieku powyżej 30 lat – pięć lat. Niezdolność do pracy jest orzekana na okres nie dłuższy niż pięć lat. Można ją orzec na okres dłuższy, jeżeli według wiedzy medycznej nie ma rokowań odzyskania w tym czasie zdolności do pracy.
Najczęściej korzystamy ze świadczeń z ubezpieczenia chorobowego w razie choroby lub macierzyństwa. Z tego ubezpieczenia można otrzymać m.in. zasiłek chorobowy za czas choroby potwierdzonej zwolnieniem lekarskim, zasiłek opiekuńczy za czas opieki nad dzieckiem lub chorym dorosłym członkiem rodziny i macierzyński po urodzeniu dziecka.
Ubezpieczenie wypadkowe to ubezpieczenie od ryzyka wypadku przy pracy lub choroby zawodowej. Świadczenia z tego ubezpieczenia przysługują, jeśli niezdolność do pracy ma związek z wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową. Można uzyskać wówczas między innymi: zasiłek chorobowy, jednorazowe odszkodowanie, rentę wypadkową.
Dłuższa praca to wyższa emerytura
Aby obliczyć emeryturę, trzeba zsumować zwaloryzowane składki emerytalne (zgromadzone po 1998 roku), zwaloryzowany kapitał początkowy (zgromadzony przed 1999 rokiem) oraz kwoty zapisane na subkoncie (składki i środki przekazane przez OFE). Następnie sumę tę należy podzielić przez średnie dalsze trwanie życia ustalone dla wieku, w którym dana osoba będzie przechodzić na emeryturę. Średnie dalsze trwanie życia to wielkość statystyczna, która określa przeciętny okres, jaki upływa od ustalenia prawa do emerytury do śmierci. Tablice trwania życia (w miesiącach) ogłasza w formie komunikatu prezes Głównego Urzędu Statystycznego. Im dłużej będziemy pracować, tym wyższą otrzymamy emeryturę. Odłożymy więcej składek, które będą waloryzowane, a średnie dalsze trwanie życia (przez które dzieli się gromadzone składki emerytalne i kapitał początkowy po waloryzacji) będzie krótsze.
