Zmiany w polityce inwestycyjne OFE wymuszone przez ustawowe zmiany w systemie emerytalnym

Na półmetku okresu, kiedy otwarte jest okno transferowe, wciąż stosunkowo niewiele osób zdecydowało się pozostać w otwartych funduszach emerytalnych. Do 2 czerwca zaledwie 162 tys. obecnych członków OFE złożyło stosowną deklarację. Jak pokazują jednak statystyki, tempo zapisów wyraźnie przyspiesza. Na początku okna transferowego do ZUS napływało niecałe 2 tys. deklaracji dziennie. Obecnie liczba ta zwiększyła się do ok. 6 tys. W poniedziałek do ZUS wpłynęło rekordowo dużo deklaracji – blisko 10 tys.

Skoro powinniśmy zdecydować, gdzie ma płynąć część naszej składki emerytalnej, warto wiedzieć, co fundusze emerytalne z tymi pieniędzmi robią.

Część składki do OFE, część do ZUS

Każdy pracujący oddaje dziś niemal jedną piątą swojej pensji w formie składki emerytalnej odprowadzanej do ZUS. Wysokość składki jest limitowana.  Podstawa jej wyliczenia nie może być wyższa niż 30-krotność prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej na dany rok kalendarzowy. W tym roku maksymalne  wynagrodzenie, od którego odprowadza się składki emerytalną i rentową wynosi 112 380 zł.

W ZUS pieniądze są odpowiednio rozdzielane. Największa część, dokładnie 12,22 proc. wynagrodzenia, trafia na nasze indywidualne konto emerytalne. Od 1 lutego 2014 roku 2,92 proc. pensji ZUS odprowadza do OFE wybranego przez ubezpieczonego. Co tydzień odpowiednie kwoty przelewane są przez ZUS do otwartych funduszy emerytalnych, które następnie pieniądze te inwestują na rynku kapitałowym.

Natomiast 4,38 proc. wynagrodzenia jest ewidencjonowane na wydzielonym subkoncie w  ZUS. Subkonto to istnieje od 2011 roku, kiedy to dokonano pierwszego cięcia składki przekazywanej do funduszy emerytalnych.  Pieniądze te są przeznaczane na wypłatę bieżących emerytur.

Jeśli pozostaniemy w OFE, podział naszej składki się nie zmieni. Jeśli jednak postanowimy zrezygnować z członkostwa w funduszu, część dotychczas płynąca do OFE (2,92 proc.) będzie księgowana na naszym subkoncie w ZUS. Tak więc na subkonto trafi w sumie 7,3 proc. naszej pensji.

Wszystkie nasze składki, które trafiają do ZUS i nie są przekazywane do OFE, figurują na naszym koncie oraz subkoncie jedynie w formie zapisu księgowego. Realnie te pieniądze są natychmiast wydawane na obecne emerytury. Nasze składki i tak nie wystarczają na wypłaty obecnych świadczeń. Co roku Fundusz Ubezpieczeń Społecznych musi się ratować dotacją z budżetu państwa.

Co się dzieje ?z naszymi pieniędzmi

Natomiast ta część składki, którą ZUS przekazuje regularnie do OFE, jest inwestowana na rynku kapitałowym. Fundusze emerytalne nie mogą tego robić w dowolny sposób,. Zasady inwestowania są określone w przepisach prawa.

Przed lutowymi zmianami w systemie emerytalnym, jakie przeforsował rząd, OFE były klasycznymi funduszami zrównoważonymi. Ponad 40 proc. ich portfeli stanowiły obligacje skarbowe uważane za stosunkowo bezpieczne. Fundusze chętnie kupowały też obligacje emitowane np. przez Bank Gospodarstwa Krajowego. W sumie pozaskarbowe papiery dłużne stanowiły blisko 10 proc. aktywów OFE. W efekcie ponad połowa pieniędzy przyszłych emerytów była lokowana bezpiecznie.

Ponadto OFE aktywnie inwestowały na warszawskiej giełdzie, wspierając przez lata jej rozwój. Tuż przed  zmianami systemowymi OFE miały ulokowane w akcjach ponad 120 mld zł (40 proc. aktywów).

Fundusze emerytalne mogły też inwestować na rynkach zagranicznych, jednak maksymalny limit wynoszący 5 proc. aktywów raczej je do tego zniechęcał. W efekcie akcje notowane za granicą stanowiły zaledwie 1,4 proc. aktywów i były warte ponad 4 mld zł.

Portfele OFE według nowych zasad

Na początku lutego, w związku z nowelizacją ustawy emerytalnej, OFE zostały okrojone z ponad połowy aktywów,  głównie obligacji skarbowych. Musiały przekazać do ZUS 51,5 proc. zgromadzonych środków (tyle średnio stanowiły obligacje skarbowe w ich portfelach na koniec 2012 roku). Następnie papiery skarbowe zostały umorzone.

Prawo nakazało oddać  ZUS ponad 153 mld zł. Jednak fundusze nie miały na koniec stycznia aż tyle obligacji. Dlatego część tej kwoty uzupełniły gotówką, która tym samym również zniknęła z kont OFE. W efekcie struktura portfeli funduszy została całkowicie zmieniona.

Od lutego OFE nie mogą już inwestować w obligacje Skarbu Państwa, a także innych krajów. Zakaz dotyczy również wszelkich papierów dłużnych, gwarantowanych przez SP. Za to fundusze mogą więcej inwestować za granicą. Niski 5-proc. limit został podniesiony do 10 proc. W kolejnych latach będzie się dalej zwiększał. W przyszłym roku wyniesie 20 proc., a w 2016 roku 30 proc.

Obecnie ponad 80 proc. aktywów OFE mają ulokowane w akcjach. W związku z tym stały się z dnia na dzień bardzo agresywnymi funduszami podatnymi na większe ryzyko.

Prawo obliguje fundusze, by minimum 75 proc. środków było zainwestowane w akcje. W kolejnych latach wymóg ten będzie schodkowo obniżany co rok o 20 proc. Tak więc w 2015 r. OFE będą musiały trzymać w akcjach co najmniej 55 proc. aktywów, w 2016 roku 35 proc., a w 2017 roku – 15 proc. Od początku 2018 roku  limit przestanie obowiązywać.

Większe otwarcie ?na świat

Zwiększenie limitu inwestowania poza granicami kraju oraz agresywna struktura portfela sprawiły, że OFE zaczęły bardziej angażować się na giełdach światowych.

Aktywa funduszy emerytalnych ulokowane w akcjach zagranicznych wynoszą już 7 mld zł. To poziom najwyższy w historii. Akcje zagraniczne stanowią już ponad 4,6 proc. portfeli funduszy.

Najwięcej na zewnętrznych rynkach zainwestował fundusz ING. Tu zagraniczne akcje, o wartości ponad 2,6 mld zł, stanowią ponad 7 proc. portfela. Prawie 1,6 mld zł na obcych rynkach zainwestowała Aviva, a ponad 1,2 mld zł fundusz PZU Złota Jesień.

W samym kwietniu wartość zagranicznych walorów spółek giełdowych wzrosła o 517 mln zł. Fundusze emerytalne coraz chętniej spoglądają w kierunku Frankfurtu, Londynu, a nawet Nowego Jorku, gdzie obrót akcjami jest bardziej płynny.

W obecnej sytuacji różnicowanie geograficzne składu portfeli jest jak najbardziej wskazane. Po pierwsze, pozwoli to wykorzystać potencjał światowych rynków i choć częściowo uniezależnić się się od polskiej giełdy. Po drugie, fundusze emerytalne zyskają dostęp do bardziej płynnych rynków, co ułatwi im zarządzanie środkami.

Mimo wszystkich tych korzyści wynikających ze zmiany sposobu inwestowania trzeba też zdawać sobie sprawę z zagrożeń. Inwestowanie w akcje jest ryzykowne. W czasie dobrej koniunktury na giełdzie można nieźle zarobić, ale straty w wyniku bessy również mogą być dotkliwe.

Ewa Małyszko, prezes PKO Bankowego PTE

Zmiany dotyczące OFE doprowadziły do zwiększenia udziału części akcyjnej portfela do około 85–90 proc. aktywów. Przy rosnącej gospodarce Unii Europejskiej oraz Polski stwarza to szanse na korzystne wyniki inwestycyjne.

Dzięki poszerzeniu spektrum inwestycyjnego o  akcje zagraniczne możliwy jest większy wzrost wartości jednostki rozrachunkowej. Inwestowanie na rynkach globalnych umożliwia wykorzystanie ich potencjału i uniezależnia w pewnym stopniu wyniki funduszy emerytalnych od sytuacji polskiej gospodarki. W przypadku osłabienia koniunktury w naszym kraju odpowiednio zdywersyfikowany portfel powinien zapewnić lepszą stopę zwrotu  niż w przypadku, kiedy byłyby w nim tylko akcje polskie.

Ponieważ dywidendy wypłacane przez spółki giełdowe pozwolą dodatkowo zarobić na akcjach ok. 2,5–3  proc., nie należy się raczej liczyć z koniecznością  sprzedaży akcji przez OFE z powodu zbierania pieniędzy na wpłatę do ZUS z tytułu tzw. suwaka. Można też założyć, że część pozostałych środków będzie lokowana w obligacje korporacyjne. Muszą one jednak spełniać warunki dotyczące odpowiedniej jakości oraz płynności. Polskie spółki, których obligacje spełnią to kryterium, będą miały zapewniony dodatkowy popyt na ewentualne emisje swoich papierów dłużnych. Powinno to doprowadzić do konkurencji z kredytem bankowym jako alternatywnym źródłem finansowania biznesu, a w konsekwencji do spadku kosztów zadłużenia.

Ewa Radkowska-Świętoń, wiceprezes i szef inwestycji ING PTE

Wejście w życie zmian w OFE wymusiło zmianę polityki inwestycyjnej funduszu. Przede wszystkim wynika to z przekazania ponad połowy aktywów do ZUS oraz z zakazu inwestowania w obligacje skarbowe. Portfele OFE stały się tym samym przede wszystkim portfelami akcyjnymi. Część dłużna została okrojona w zasadzie do obligacji korporacyjnych i depozytów bankowych. W takiej sytuacji głównym czynnikiem determinującym wyniki funduszy stało się zachowanie rynków akcji. Selekcja papierów wpływa na zróżnicowanie portfeli poszczególnych OFE. Brak obligacji skarbowych, które były naturalnym źródłem płynności, powoduje, że fundusze muszą zwracać większą uwagę na płynność walorów. Wyraźnie widać również tendencję do wzrostu zaangażowania w akcje spółek zagranicznych. Przyczyniło się do tego nie tyle podniesienie limitu do 10 proc. (po przekazaniu aktywów aktualne udziały automatycznie się podwoiły), ile zniesienie wymogu, by papiery miały rating inwestycyjny, co znacząco poszerzyło spektrum inwestycyjne. Akcje zagraniczne są nie tylko atrakcyjne pod względem inwestycyjnym, ale też pozwalają na dywersyfikację geograficzną portfela oraz zapewniają płynność (szczególnie te z rynków rozwiniętych).

Adam Kurowski, dyrektor Departamentu Zarządzania Aktywami  Axa PTE

Obecnie udział akcji w portfelach OFE przekracza 80 proc. aktywów, zatem portfele te należy uznać za agresywne. ?Z uwagi na ustawowy zakaz inwestowania w bezpieczne papiery skarbowe, wyższe ryzyko inwestycyjne utrzyma się także w średnim terminie. Substytutem dla dotychczasowych inwestycji w obligacje skarbowe mogłyby być obligacje korporacyjne i samorządowe. Ale w praktyce podaż tego typu papierów na polskim rynku jest stosunkowo niewielka. Wprowadzenie do palety inwestycji papierów dłużnych emitowanych przez spółki zagraniczne wydaje się mało prawdopodobne ze względu na brak możliwości zabezpieczania się przed zmianami kursów walut.