Pracownicze Programy Emerytalne – Poradnik i Podstawowe Zagadnienia

Pracowniczy program emerytalny to system zorganizowanego, grupowego, systematycznego gromadzenia środków na okres emerytalny. Pracownicze programy emerytalne, obok otwartych funduszy emerytalnych, są najstarszym segmentem krajowego rynku emerytalnego. PPE zostały wprowadzone i uregulowane już na etapie reformy emerytalnej z 1999 r.

Niestety PPE nigdy nie stały się na tyle popularne by stać się powszechną formą dodatkowego zabezpieczenia emerytalnego w Polsce. Dopiero teraz odnotowuje się zwiększone zainteresowanie tą formą gromadzenia oszczędności na okres emerytalny w związku z wdrażaniem Programu Budowy Kapitału Polaków.

Pracowniczy program emerytalny tworzony jest przez pracodawcę dla zatrudnianych przez niego pracowników. Zarówno pracodawca nie ma obowiązku tworzenia pracowniczego programu emerytalnego w swoim zakładzie pracy, jak i pracownik nie ma obowiązku uczestnictwa w programie. Pracowniczy program emerytalny jest tylko umową określającą wzajemne zobowiązania pracodawcy i pracowników w związku z prowadzeniem przez pracodawcę programu.

Zachętą do tworzenia nowych pracowniczych programów emerytalnych ma być zwolnienie z obowiązku tworzenia pracowniczego planu kapitałowego (PPK) tych pracodawców, którzy prowadzą pracowniczy program emerytalny od co najmniej 6 miesięcy.

Uczestnictwo w Pracowniczym Programie Emerytalnym

Prawo do uczestnictwa w pracowniczym programie emerytalnym przysługuje wszystkim pracownikom zatrudnionym u danego pracodawcy nie krócej niż 3 miesiące, pod warunkiem że umowa zakładowa nie przewiduje innego okresu zatrudnienia.

Pracodawca może prowadzić tylko jeden pracowniczy program emerytalny, ale pracownik, jeżeli jest zatrudniony w kilku miejscach pracy, może przynależeć do wielu pracowniczych programów emerytalnych organizowanych przez te zakłady.

PPE może mieć formę:

Pracowniczy Program Emerytalny w Funduszu Inwestycyjnym

Pracowniczy program emerytalny w funduszu inwestycyjnym to program o charakterze czysto inwestycyjnym. Jego podstawą jest umowa o wnoszenie przez pracodawcę składek pracowników do funduszu inwestycyjnego. Pracowniczy program emerytalny w tej formie opiera się na idei zbiorowego gromadzenia i inwestowania środków. Uczestnik może wybrać dla siebie strategię inwestycyjną poprzez wybór jednego z kilku funduszy lub subfunduszy inwestycyjnych. Pracownicy mają również możliwość rozdysponowania składki między fundusze lub subfundusze o różnym stopniu ryzyka. Oznacza to, że w trakcie programu pracownik może dokonywać konwersji – przenosić środki między funduszami.

W ramach tego programu pracodawca zawiera umowę z funduszem lub grupą funduszy zarządzanych przez jedno towarzystwo funduszy inwestycyjnych. Muszą to być fundusze otwarte lub specjalistyczne otwarte. Bardzo często są to fundusze z wydzielonymi subfunduszami.

Pracowniczy Program Emerytalny w Towarzystwie Ubezpieczeniowym

Pracowniczy program emerytalny mający formę ubezpieczenia to program łączący ochronę ubezpieczeniową z gromadzeniem i inwestowaniem środków w specyficznym funduszu kapitałowym. Jego podstawą jest umowa grupowego ubezpieczenia na życie pracowników z zakładem ubezpieczeń. Ubezpieczenie to jest poszerzone o gromadzenie kapitału w ubezpieczeniowym funduszu kapitałowym. Z jednej strony pracownicy są chronieni przed skutkami utraty zdolności do pracy lub przedwczesnej śmierci (ryzyko inwalidztwa i ryzyko niedożycia wieku emerytalnego). Z drugiej strony pracownicy gromadzą i pomnażają środki w ubezpieczeniowym funduszu kapitałowym, którego istota funkcjonowania jest taka sama jak w przypadku funduszu inwestycyjnego.

W ramach tego programu emerytalnego składka podstawowa dzielona jest między ubezpieczeniowy fundusz kapitałowy (co najmniej 85% składki) i pokrycie kosztów ochrony ubezpieczeniowej (co najmniej 1% składki). Dzięki temu pracownik gromadzi środki na okres emerytalny i jednocześnie ma zapewnioną wypłatę świadczeń określonej wysokości w przypadku zajścia takich zdarzeń jak: śmierć, następstwa nieszczęśliwych wypadków, choroba itp.

Pracowniczy Program Emerytalny w Pracowniczym Funduszu Emerytalnym

Pracowniczy fundusz emerytalny (PFE) to osoba prawna, której wyłącznym przedmiotem działalności jest gromadzenie środków pieniężnych i ich lokowanie z przeznaczeniem na wypłatę członkom funduszu po osiągnięciu przez nich wieku emerytalnego. Pracownicze fundusze emerytalne są tylko jedną z form pracowniczych programów emerytalnych.

Pracowniczy fundusz emerytalny jest tworzony, zarządzany i reprezentowany w stosunkach z podmiotami trzecimi przez pracownicze towarzystwo emerytalne, będące jednocześnie organem funduszu.

Aktywa pracowniczego funduszu emerytalnego stanowią składki jego członków wpłacane do funduszu, wpływy z przeniesienia środków z innego funduszu, a także nabyte za nie prawa i pożytki z tych praw.

Celem inwestycyjnym pracowniczego funduszu emerytalnego jest osiąganie maksymalnego stopnia bezpieczeństwa i rentowności dokonywanych lokat. Aby ograniczyć ryzyko inwestycyjne, pracownicze fundusze emerytalne obowiązują dość restrykcyjne ograniczenia swobody lokacyjnej. Ustawodawca enumeratywnie wskazał instrumenty finansowe, w które mogą inwestować pracownicze fundusze emerytalne oraz limity dotyczące wielkości inwestycji w poszczególne lokaty. Są one wyrażone procentowo w stosunku do wielkości aktywów danego funduszu, a dotyczą prawie wszystkich instrumentów finansowych. Wyjątkowo limitów lokacyjnych nie stosuje się do lokat w papiery wartościowe emitowane przez Skarb Państwa i Narodowy Bank Polski. Ponadto aktywa pracowniczego funduszu emerytalnego nie mogą być lokowane w: akcjach lub innych papierach wartościowych emitowanych przez pracownicze towarzystwo emerytalne zarządzające danym funduszem.

W przeciwieństwie do OFE państwo nie gwarantuje wypłacalności środków zgromadzonych ze składek pracowników w ramach pracowniczych funduszy i programów emerytalnych.

Składka na Pracowniczy Program Emerytalny

Składka na pracowniczy program emerytalny dzieli się na składkę podstawową i składkę dodatkową. Obie składki nalicza i odprowadza pracodawca. Składkę podstawową opłaca pracodawca, składkę dodatkową uczestnik programu, czyli pracownik.

Składka podstawowa na pracowniczy program emerytalny jest finansowana przez pracodawcę. Kwota wpłacanej składki podstawowej nie może przekroczyć 7% wynagrodzenia uczestnika. Wysokość składki podstawowej ustala się:

Ostateczna wielkość składki podstawowej jest określana w zakładowej umowie emerytalnej. Składka podstawowa nie jest wliczana do wynagrodzenia pracownika i dzięki temu kwota ta jest zwolniona z obowiązkowych składek na ubezpieczenia społeczne.

Składka dodatkowa na pracowniczy program emerytalny jest finansowana przez pracownika, który określa jej wysokość w deklaracji uczestnictwa w pracowniczym programie emerytalnym. Składki dodatkowe są potrącane z opodatkowanego wynagrodzenia uczestnika, jakie otrzymuje on u pracodawcy prowadzącego pracowniczy program emerytalny.

Składka dodatkowa ma charakter dobrowolny, co oznacza, że partnerzy socjalni (pracodawca oraz reprezentacja pracowników) nie mogą zobowiązać uczestnika programu do jej finansowania.

Suma składek dodatkowych wniesionych przez uczestnika do jednego pracowniczego programu emerytalnego w ciągu roku kalendarzowego nie może przekroczyć kwoty odpowiadającej czteroipółkrotności przeciętnego prognozowanego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej na dany rok. W 2018 roku limit ten wynosi 19 993,50 zł.

Pracodawca jest obowiązany do terminowego i prawidłowego naliczania, potrącania i odprowadzania składek podstawowych i dodatkowych.

Wypłata i zwrot środków zgromadzonych w Pracowniczym Programie Emerytalnym

Wypłata środków zgromadzonych w pracowniczym programie emerytalnym to wypłata gotówkowa lub przelew środków zgromadzonych w ramach pracowniczego programu emerytalnego po spełnieniu warunków określonych w ustawie.

Wypłata środków zgromadzonych w pracowniczym programie emerytalnym następuje w czterech przypadkach:

Wypłata środków może być, w zależności od wniosku uczestnika albo osoby uprawnionej, dokonywana jednorazowo albo ratalnie. Wypłata (jednorazowa lub pierwsza z wypłat ratalnych) jest dokonywana w terminie nie dłuższym niż miesiąc od dnia złożenia wniosku.

Wobec opodatkowania składek wolne od podatku dochodowego od osób fizycznych są wypłaty środków z pracowniczego programu emerytalnego na rzecz uczestnika lub osób uprawnionych do tych środków po śmierci uczestnika, a także wypłaty transferowe środków zgromadzonych w ramach pracowniczego programu emerytalnego do innego pracowniczego programu lub na indywidualne konto emerytalne (IKE).

Środki z pracowniczego programu emerytalnego są również wolne od podatku dochodowego od zysków kapitałowych oraz od podatku od spadków i darowizn.

Warunkiem skorzystania z tych ulg podatkowych jest niewycofywanie środków zgromadzonych w pracowniczym programie emerytalnym przed osiągnięciem przez uczestnika wieku emerytalnego lub w przypadku jego wcześniejszej śmierci.