W naszym raporcie o wielkości luki emerytalnej w Europie rekomendowaliśmy, aby każdy obywatel krajów UE, objęty systemem ubezpieczeń emerytalnych, otrzymywał co roku informację o wpłaconych składkach wraz z symulacją oczekiwanej emerytury. Z satysfakcją przyjmujemy więc, że Komisja Europejska przedstawiła takie zalecenie krajom członkowskim. W Polsce, dzięki reformie emerytalnej z 1999 roku, ta rekomendacja jest już realizowana. ZUS wysyła co roku odpowiedni list ubezpieczonym. Forma listów wysyłanych przez ZUS mogłaby być bardziej czytelna dla odbiorców.
Warto wykorzystać doświadczenia innych krajów, które przeanalizowaliśmy, np. "pomarańczową kopertę" wysyłaną co roku Szwedom przez tamtejszy odpowiednik ZUS. To dobry pomysł na kampanię edukacyjną, zachęcającą do planowania przyszłości na emeryturze i dodatkowego oszczędzania. Taka kampania docierałaby do milionów odbiorców przy niewielkich kosztach i mogłaby przyczynić się do zmniejszenia luki między aspiracjami co do poziomu życia na emeryturze a realiami systemu emerytalnego.
Emeryci stanowią znaczącą i szybko rosnącą część ludności UE (120 milionów, czyli 24 proc.), w szczególności obecnie, gdy pokolenia wyżu demograficznego dobiegają wieku emerytalnego, a jednocześnie spada liczba osób w wieku najwyższej aktywności zawodowej. W 2008 r. na każdego obywatela UE powyżej 65 roku życia przypadały cztery osoby w wieku produkcyjnym (15-64 lata). Do 2060 r. stosunek ten zmieni się na jeden do dwóch. Skutki starzenia się społeczeństwa pogłębiane są przez trwający kryzys gospodarczy. Już dziś emerytury stanowią bardzo istotną pozycję wydatków publicznych – średnio 10 proc. PKB, a do 2060 r. wskaźnik ten może wzrosnąć do 12,5 proc. Pomimo podobnych problemów demograficznych sytuacja różni się jednak w poszczególnych państwach – Irlandia wydaje obecnie na emerytury 6 proc. PKB, podczas gdy we Włoszech wskaźnik ten wynosi 15 proc. Kryzys dotyka zarówno repartycyjne systemy emerytalne, gdyż spadek zatrudnienia powoduje obniżenie wpływów ze składek emerytalnych, jak i systemy kapitałowe, borykające się ze spadkiem wartości aktywów i niższą stopą zwrotu.
Systemy emerytalne pozostają w znacznej mierze w kompetencji państw członkowskich, UE może jednak udzielić wsparcia, regulując kwestie wpływające na funkcjonowanie rynku wewnętrznego; może także przeznaczać środki finansowe na wsparcie dłuższej aktywności zawodowej starszych pracowników oraz koordynować politykę i sprzyjać wzajemnemu uczeniu się. Reformy systemów emerytalnych podlegają ocenie w ramach strategii „Europa 2020".
W 2011 r. 16 państw członkowskich otrzymało zalecenia dotyczące emerytur, a pięć państw zobowiązało się do przeprowadzenia reform emerytalnych w ramach protokołów ustaleń (więcej informacji w załączniku 3 do białej księgi).
Biała księga obejmuje następujące propozycje:
Polski pomysł na wyrównanie i podniesienie wieku emerytalnego
Rządowy projekt reformy emerytalnej zakłada stopniowe podwyższanie i zrównanie wieku emerytalnego kobiet i mężczyzn do 67 lat. Reforma podnosi też wiek emerytalny rolników, sędziów i prokuratorów do 67 lat.
Projekt zakłada, że od 2013 r. wiek przechodzenia na emeryturę kobiet i mężczyzn co cztery miesiące będzie podwyższany o kolejny miesiąc, co oznacza, że z każdym rokiem trzeba będzie pracować dłużej o trzy miesiące. W ten sposób docelowy poziom 67 lat w przypadku mężczyzn ma zostać osiągnięty w roku 2020, natomiast kobiet - w 2040. Nowe regulacje objęłyby kobiety urodzone po 31 grudnia 1952 r. i mężczyzn urodzonych po 31 grudnia 1947 r.
Zmiany mają objąć też sędziów i prokuratorów - będą oni przechodzić w stan spoczynku z dniem ukończenia 67. roku życia, przy czym ich wiek emerytalny będzie podwyższany stopniowo. Obecnie sędzia i prokurator przechodzą w stan spoczynku, z zachowaniem prawa do uposażenia, po ukończeniu 55 lat w przypadku kobiet, jeżeli przepracowały na stanowisku sędziego lub prokuratora nie mniej niż 25 lat, a w przypadku mężczyzn - 60 lat, jeżeli przepracowali na stanowisku sędziego lub prokuratora nie mniej niż 30 lat. W projekcie proponuje się, aby z prawa do przejścia w stan spoczynku - po osiągnięciu wyżej wymienionego wieku - mogły skorzystać wyłącznie osoby, które wymagane warunki spełnią do 31 grudnia 2017 r.
Projekt dotyczy też rolników, dla których wiek emerytalny będzie również podwyższony do 67 lat. Obecnie rolnik, który nie osiągnął powszechnego wieku emerytalnego, ma prawo do emerytury po osiągnięciu 55 lat (dla kobiet) i 60 lat (dla mężczyzn), jeżeli podlegał ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu przez co najmniej 30 lat i zaprzestał prowadzenia działalności rolniczej. W projekcie proponuje się, aby z tego uprawnienia mogli skorzystać tylko ci rolnicy, którzy wyżej wymieniony wiek oraz staż ubezpieczeniowy osiągną do 31 grudnia 2017 r.
Bez zmian ma pozostać wiek uprawniający do świadczeń o charakterze wygasającym, tj. do emerytur pomostowych i świadczeń kompensacyjnych nauczycieli. Nie ulegną zmianie również warunki nabywania prawa do świadczeń przedemerytalnych. Konsekwencją zmiany powszechnego wieku emerytalnego byłoby natomiast wydłużenie okresu wypłaty tego rodzaju świadczeń.
O planach rządu dotyczących podwyższenia wieku emerytalnego poinformował w listopadzie 2011 r. premier Donald Tusk w expose. We wtorek rozpoczęły się konsultacje społeczne dotyczące projektu, które potrwają 30 dni.
Według premiera bezpośrednią przyczyną podjęcia reformy emerytalnej jest przewidywany na lata 40. XXI wieku "drastyczny brak rąk do pracy". Zdaniem Tuska bez podniesienia wieku rząd musiałby szukać pieniędzy gdzie indziej, np. poprzez podwyższenie VAT na wszystkie produkty o 8 pkt proc. czy drastyczne podniesienie składki emerytalnej oraz obniżenie wypłacanych świadczeń o połowę.
Według premiera bez podniesienia wieku emerytalnego przeciętna emerytura kobiet w 2040 r. będzie wynosiła 2062 zł, natomiast, jeżeli będą pracowały dłużej - to 3411 zł.
Wyrównany wiek emerytalny w UE w 2010 r. (65 lat) miały: Dania, Holandia, Portugalia, Hiszpania, Cypr, Niemcy, Irlandia, Luksemburg i Belgia. Kilka krajów podniesie wiek emerytalny m.in. Hiszpania, Irlandia, Dania, Niemcy, Włochy: w większości do 67 lat, a Irlandia - do 68 lat.
