Mniejsza rola OFE na warszawskim parkiecie?

Otwarte fundusze emerytalne najwięcej nominalnie zarobiły na akcjach spółki KGHM Polska Miedź (3,5 mld zł) oraz na obligacjach skarbowych (zyski w przypadku pojedynczych instrumentów przekraczają 1 mld zł)  w okresie wrzesień 2008-wrzesień 2011 r.) - wynika z danych Komisji Nadzoru Finansowego (KNF).  Relatywnie duże straty (po ponad pół miliarda zł) OFE odnotowały na inwestycjach w akcje spółek Cersanit, Polimex-Mostostal, PBG, CEDC i Globe Trade Centre. Spore straty przyniosły także akcje Asseco Poland, JSW, PGE, Elektrobudowa oraz Getin.

Z ostatniego raportu KNF podsumowującego działalność funduszy emerytalnych w okresie 30 września 2008 r. - 30 września 2011 r. wynika, że spadki na giełdzie wykorzystywały one do nowych zakupów akcji na GPW. W ujęciu kwartalnym, transakcje kupna instrumentów udziałowych, jakie przeprowadzały OFE, miały zawsze wartość większą niż realizowane przez nie transakcje sprzedaży.

W 3-letnim analizowanym przez nadzór okresie saldo transakcji na instrumentach udziałowych wyniosło 35,5 mld zł. W drugim kwartale 2010 roku było najwyższe - 5,5 mld zł. W ciągu trzech kwartałów minionego roku OFE  wydały na zakupy 8,4 mld zł. Wartość portfela akcji notowanych na krajowym parkiecie wyniosła z kolei 69,1 mld zł na koniec września ubiegłego roku.

57,8 mld zł

to zysk netto funduszy emerytalnych od początku działalności OFE (1999 rok) do końca września 2011 roku, po powiększeniu o opłatę za zarządzanie, jest to kwota

62,9 mld zł

Wyraźnie rosła siła OFE na giełdzie. Na koniec września 2011 roku udział OFE w kapitalizacji GPW kształtował się na poziomie 10,5 proc. (udział OFE w kapitalizacji tylko polskich spółek wynosił 14,1 proc., wzrost z 9,4 proc.), podczas gdy trzy lata wcześniej wynosił zaledwie 5,6 proc. Z kolei udział OFE we free float na GPW na dzień 30 września 2011 roku wyniósł 22,7 proc. (33,1 proc. w odniesieniu do spółek polskich, wzrost z 23,4 proc.) w porównaniu z 11 proc. przed trzema latami.

Mniejsza rola OFE?

Według nadzorcy rynku ograniczenie wysokości składek kierowanych do OFE (z  7,3 proc. podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne do 2,3 proc. od 1 maja 2011 roku) może w długim okresie, przy równoczesnym braku pełnego wykorzystania przez OFE możliwości większego zaangażowania w akcje notowane na GPW (stopniowe podnoszenie limitu inwestycyjnego z 40 proc. do aż 90 proc. w 2034 roku), pomniejszyć znaczenie segmentu OFE jako uczestnika GPW.

Od tego roku udział akcji w portfelach OFE może wynieść do 45 proc. aktywów netto. Jak podkreśla nadzór, ze względu na złe nastroje panujące na rynkach kapitałowych i nienajlepsze krótkoterminowe prognozy ekonomiczne, w najbliższej przyszłości nie należy się spodziewać zwiększenia zaangażowania funduszy emerytalnych w tej grupie aktywów. Większy wzrost aktywności OFE na rynku akcji może wystąpić w średnim i długim okresie pod warunkiem poprawy sytuacji gospodarczej i związanej z tym koniunktury giełdowej.

Na koniec września 2011 roku udział papierów wartościowych Skarbu Państwa w portfelach OFE (53,5 proc.) był bliski historycznego minimum, jednak wartość portfela obligacji była nieznacznie niższa od maksymalnego notowanego poziomu (118,5 mld zł). Główne przyczyny tego  zjawiska to:

OFE wciąż jednak stanowią stabilne źródło finansowania zadłużenia Skarbu Państwa. Udział OFE w finansowaniu zadłużenia krajowego SP na koniec września 2011 roku wyniósł blisko 22,3 proc. i zmniejszył się o 1,4 pkt proc. w porównaniu do poziomu sprzed 3 lat.

Zalecenia do zmian

W okresie analizowanym przez nadzór (30 września 2008 roku – 30 września 2011 roku) zarządzający aktywami OFE musieli się zmierzyć z najpoważniejszym kryzysem finansowym w ponad dwunastoletniej historii tych instytucji. Według nadzorcy wyniki inwestycyjne zostały zdeterminowane przez wywołaną kryzysem dekoniunkturę na rynku finansowym, ale wraz z powrotem optymizmu i wzrostami cen akcji, część strat została odrobiona. Druga fala kryzysu związana z zadłużeniem państw i trudną sytuacją w strefie euro spowodowały dużą zmienność i niepewność na rynku, co ponownie negatywnie wpłynęło na wyniki inwestycyjne OFE.

W wyniku Analizy wpływu kryzysu finansowego do funkcjonowanie OFE oraz skutków, jakie wywołał dla członków OFE, nadzór proponuje kilka zmian w ich działalności tych instytucji. Rekomenduje  choćby wprowadzenie subfunduszu bezpiecznego dla osób w wieku przedemerytalnym, którego zadaniem będzie ochrona zgromadzonego kapitału przed ewentualną dekoniunkturą na rynkach finansowych.

Komisja w raporcie proponuje także zwiększenie adekwatności kapitałowej towarzystw emerytalnych, które zarządzają funduszami emerytalnymi poprzez powiązanie wysokości kapitałów własnych PTE z wielkością ponoszonego przez nie ryzyka czy wprowadzenie nowego benchmarku dla OFE.