Kompas Sztuki 2017: Dzieła z najwyższej półki

Od lat czołówka Kompasu Sztuki pokrywa się z czołówką najdrożej sprzedawanych w Polsce twórców, w najnowszym zestawieniu jest podobnie. Liderem 9. Kompasu Sztuki 2017 została Magdalena Abakanowicz (1930–2017), jedna z najbardziej uznanych na świecie polskich artystek. W poprzednich rankingach zajmowała dalsze miejsca, ale zawsze w pierwszej dziesiątce. Od 1989 roku reprezentuje ją jedna z najważniejszych światowych galerii – Marlborough Gallery w Nowym Jorku, w której miała ponad dwadzieścia wystaw indywidualnych. Ostatnia „Embodied Forms”, zorganizowana w marcu br., już po śmierci artystki. Miesiąc wcześniej w nowojorskim MoMA, odbył się Memoriał Magdaleny Abakanowicz z udziałem wybitnych przedstawicieli świata sztuki. Natomiast przez dwa miesiące wakacyjne w 2017 roku ogromnym zainteresowaniem cieszyła się wrocławska wystawa „Ślady istnienia” – 50 dzieł Abakanowicz postawiono w siedmiu lokalizacjach miasta, sercem ekspozycji była Galeria Dworcowa.

Magdalena Abakanowicz, „Plaster 3” 1987–2009, gips, drewno, 150 x 76 x 81 cm, DESA Unicum

Foto: pieniadze.rp.pl

Kompas Sztuki 2017

Kompas Sztuki 2017 – ranking polskich artystów współczesnych – pełna tabela rankingowa

Artystka międzynarodową sławę zdobyła dzięki „Abakanon”, za które w 1965 roku na Biennale w São Paulo zdobyła Grand Prix. Jury doceniło jej nowatorskie podejście do dwuwymiarowej tkaniny, z której uczyniła rzeźbę. Artystka ze znalezionych nad Wisłą starych lin, wyciągała nici, farbowała i… tworzyła gigantyczne obiekty. Podwieszone pod sufitem nadal robią wrażenie. Istotą jej sztuki niezależnie, czy korzystała z płótna jutowego, kamienia, drewna czy metalu, jest uniwersalna refleksja nad kondycją współczesnego człowieka. Wydrążone ludzkie figury, bezgłowe kadłuby, zagubione w anonimowym tłumie, utrzymane w monochromatycznej tonacji wyrażają wspólne całej ludzkości poczucie niemocy wobec upływającego czasu.

Artystka wprowadziła do sztuki dwa nowe pojęcia: tłum, czyli grupy wielofiguralne jako pojedyncze dzieła, oraz przestrzenie kontemplacji − instalacje zespołów rzeźb w otwartej przestrzeni. Miała ponad 100 wystaw indywidualnych w galeriach i muzeach Europy, obu Ameryk, Australii i Japonii. Jej dzieła znajdują się w ponad siedemdziesięciu muzeach, galeriach i publicznych kolekcjach na całym świecie. Jest autorką m.in. „Agory” – kompozycji 106 żeliwnych figur, każda 3-metrowej wysokości (Chicago Grant Park), „Nierozpoznanych”, grupy 112 postaci (poznańska Cytadela).

Ceny jej prac biją w Polsce rekordy aukcyjne, w 2017 roku w Polswiss „Figury-Manekiny czarne” (1972), grupa 5 figur, każda wys. 180 cm, zmieniły właściciela za ponad 1,5 mln zł, w 2017 roku natomiast na najważniejszych na świecie targach Art Basel w Bazylei 20 figur z burlapu zostało sprzedanych za 600 tys. euro.

TOP 10 transakcji aukcyjnych 2017 – sztuka współczesna

Alina Szapocznikow, Usta lata 60. XX w., polichromowana żywica poliestrowa, 2,5 x 5 x 2 cm

Foto: pieniadze.rp.pl

Drugie miejsce zajęła Alina Szapocznikow (1926–1973), dwukrotna liderka Kompasu Sztuki, w 2013 i 2014. Na fali sztuki feministycznej dopiero 40 lat po przedwczesnej śmierci zyskała należne jej międzynarodowe uznanie. W 2011 roku jej wyjątkowe prace były prezentowane m.in. w Hammer Museum w Los Angeles i nowojorskim MoMA. Od tej pory obiekty Szapocznikow zaczęły bić rekordy aukcyjne − poliestrową lampę-usta w Brukseli w 2011 roku wylicytowano za 600 tys. euro. W zeszłym roku na aukcji w Desie Unicum jej rzeźba „Ptak” z cementu i opiłkami metalowymi o konstrukcji metalowej uzyskała cenę 1,7 mln zł. Od 1963 roku na stałe mieszkała w Paryżu. Zaczęła wówczas eksperymentować z tworzywami sztucznymi (poliester i poliuretan), powstawały rzeźby, odlewy własnego ciała. Jej nowatorską, sensualną sztuką o wyraźnym podtekście feministycznym zachwycali się najważniejsi artyści tamtych czasów – Marcel Duchamp, Max Ernst oraz Jean Arp, a Roman Polański nakręcił o niej film dokumentalny dla telewizji francuskiej.

W swojej twórczości mówiła o kobiecości, przemijaniu, śmierci. Poliestrowe odlewy fragmentów ciała zamieniała w przedmioty użytkowe, np. lampy i popielniczki czy rzeźbiarskie kolaże, w których zatapiała rodzinne fotografie. Kiedy zdiagnozowano u niej raka piersi (1968) stały się zapisem jej śmiertelnej choroby, zbiorem jej pamiątek. W cyklu „Zielnik” wykorzystywała odlewy ciała swojego syna, które cięła, gniotła i rozpłaszczała na podłożu, jakby na kartach zielnika.

Wojciech Fangor, M55 1968 r., olej/płótno, 124 x 124 cm

Foto: pieniadze.rp.pl

Trzecie miejsce przypadło Wojciechowi Fangorowi (1922–2015), malarzowi, rzeźbiarzowi, współtwórcy Polskiej Szkoły Plakatu. Jest jednym z najdroższych polskich klasyków współczesności – w zeszłym roku na rodzimych aukcjach za 18 sprzedanych prac w sumie zapłacono ponad 10 milionów złotych, najdroższy „Chopin” (1949) został wylicytowany w Polswiss za ponad 1,5 miliona zł.

Jako jedyny Polak miał indywidualną wystawę w czołowym Muzeum Guggenheima w Nowym Jorku (1970), pokazane tam obrazy wyznaczyły nowe trendy w zachodniej sztuce pop-artu. Największe uznanie przyniosły mu obrazy z pulsującymi kołami i wibrującymi falami. Istotą jego nieustających poszukiwań, eksperymentów były kolor i przestrzeń oraz wzajemne ich relacje.

Tadeusz Kantor, Parasol I 1966 r., tynk malarski, olej/płótno, 66 x 73,5 cm

Foto: pieniadze.rp.pl

Kolejne, czwarte miejsce przypadło Tadeuszowi Kantorowi (1915–1990), liderowi KS w 2007, 2008 i 2012. Również ceny jego prac systematycznie rosną. W 2017 roku, w Desie Unicum „Egzekucja według Goi” (1970) została sprzedana za ponad 800 tys. zł. Choć był twórcą wszechstronnym – malarz, happener, scenograf, reżyser, aktor, poeta, pisarz, teoretyk sztuki, na świecie zdobył uznanie przede wszystkim jako człowiek teatru.

Międzynarodowe uznanie przyniosła mu „Umarła klasa” (1975), która dała początek „teatrowi śmierci”. W czasie wojny Kantor stworzył eksperymentalny Teatr Niezależny, jego kontynuacją był Cricot 2 (1956). Był laureatem m.in. nagrody krytyków nowojorskich za najlepszy spektakl na Broadwayu („Niech sczezną artyści”, 1986). Z okazji stulecia jego urodzin UNESCO rok 2015 ogłosiło Rokiem Tadeusza Kantora.

W 1965 roku powstały jego słynne pierwsze obrazy z zawieszonym na płótnie parasolem. Schowana pod nim zniekształcona postać sprawia, że zdegradowany już przedmiot staje się znowu użyteczny. Na jego płótnach pojawiły się także: torby, pudełka, worki, paczki. Przeistaczały obraz w relief. Chętnie też opakowywał (ambalaże) postacie znane z obrazów Velazqueza. Kantor pozostawił po sobie niezliczoną ilość rysunków, w tym scenograficzne szkice, projekty kostiumów i rekwizytów.

Andrzej Wróblewski, Autoportret około 1954 r. olej, tempera/papier, 61 x 43 cm

Foto: pieniadze.rp.pl

Piąte miejsce przypadło Andrzejowi Wróblewskiemu (1927– 1957). Choć tworzył zaledwie kilka lat, zmarł tragicznie w Tatrach w wieku 29 lat, stał się niezwykle istotnym twórcą dla kolejnych pokoleń. Prace Wróblewskiego pojawiają się na rynku bardzo rzadko i od razu osiągają wysokie ceny, np. „Uwaga nadchodzi” w 2004 został kupiony za 490 tys. zł, natomiast w 2014 „Pejzaż z wysokim niebem” za 500 tys. zł. W zeszłym roku „ Abstrakcja – miasto” (olej, gwasz, tektura) została wylicytowana za ponad 270 tys. zł.

Malarstwo Wróblewskiego naznaczone jest wojenną traumą. Na jednym z najsłynniejszych jego cykli – „Rozstrzelania”, na ośmiu różnych kompozycjach widać prawie zawsze tylko ofiary, nigdy oprawców – zdeformowane, pokawałkowane ludzkie postacie, ukazane w kolejnych fazach umierania. Seria ta była inspirowana niemieckimi propagandowymi fotografiami pokazującymi egzekucję uliczną przeprowadzoną w Bydgoszczy w 1939 roku („krwawa bydgoska niedziela”). Wróblewski nie uwieczniał konkretnych osób tylko typy postaci: dziecko, młody, stary, kobieta, mężczyzna. Jego wstrząsające obrazy mówią o przekraczaniu granicy życia i śmierci. Uwieczniał też swoją rodzinę, częściej jednak poruszał sprawy społeczne.

Szóste miejsce zdobył Mirosław Bałka (ur. w 1958 r.), zwycięzca KS w 2009, 2010 i 2011. Jest jednym z nielicznych polskich artystów obecnych od lat 90. w międzynarodowym świecie sztuki. Momentem przełomowym w karierze Bałki był rok 1990, kiedy jego rzeźbę kupił nieżyjący już Peter Ludwig, twórca znanego Muzeum Ludwiga w Kolonii. Jego intelektualna twórczość prezentowana jest w najbardziej prestiżowych miejscach: na Biennale w Wenecji (1990, 1993), Documenta IX w Kassel (1992), Tate Gallery w Londynie (2009). Dokonania znajdują się m.in.: w Tate Gallery (Londyn), MoMA (Nowy Jork).

W 2017 roku na aukcji w Desie Unicum została sprzedana „Suczka”, fragment instalacji „Sprzedawca soli” (1988), o wymiarach 74 x 78 x 29 cm, wykonana z tkaniny jutowej, słomy i kości zwierzęcych za ponad 280 tys. zł. W twórczości artysty dominują takie wątki jak: przemijanie, śmierć, pamięć, często wraca do tematu Holokaustu. Materiały, z których korzysta, to: lastriko, mydło, popiół, sól, włosy, stare deski, rdzewiejące pręty. Konstruując minimalistyczne obiekty czy instalacje, artysta wykorzystuje wymiary własnego ciała, przez co jego prace stają się bardziej osobiste. Po zerwaniu z figuracją jego surowe rzeźby przywołują ludzkie ciało poprzez różne formy, materiały, środki kojarzące się z obecnością człowieka.

W 2009 roku około trzech milionów osób obejrzało w Tate Gallery w Londynie jego wystawę „How It Is” – gigantyczną instalację o wysokości 13 m i szerokości 30 m. Kontener pokryty od wewnątrz czarnym aksamitem budził różne skojarzenia. Ekspozycja została uznana przez krytyków za jedną z najlepszych wystawianych w tym wyjątkowym miejscu.

Roman Opałka, „Detal 3 065 461 – 3 083 581” z cyklu „1965/1 – ∞”, 1965 r., akryl/płótno, 196 x 135 cm

Foto: pieniadze.rp.pl

Siódme miejsce przypadło Romanowi Opałce (1931– 2011). Jego prace znajdują się m.in. w MoMA oraz Muzeum Guggenheima w Nowym Jorku, Centrum Pompidou w Paryżu. Od 1977 roku mieszkał we Francji. Jeden z najbardziej znanych na świecie polskich artystów.

Jego prace są najdroższymi polskimi dziełami sztuki współczesnej. Sławę i uznanie zdobył dzięki „obrazom liczonym”. W 2010 roku trzy prace z tego cyklu, „1965/1-∞”, zostały sprzedane na aukcji w Sotheby’s za ponad 713 tys. funtów. W Polsce po raz pierwszy płótno z tej serii pojawiło się na aukcji dopiero w 2014 roku i od razu osiągnęło cenę ponad 2 mln złotych, natomiast na aukcji w Desie Unicum w 2016 roku „Detal 3 065 461 – 3 083 581″ kupiony został za 2,3 mln zł.

Artysta najpierw tworzył w różnych stylistykach, ale w 1965 roku skupił się na jednym tylko projekcie − „obrazach liczonych”, które malował aż do śmierci. Są zapisem upływającego czasu. Płótna, które nazywał „detalami”, zawsze o tych samych wymiarach 196 x 135 cm pokrywał białymi cyframi (każdy obraz zawiera około 140 tys. cyfr) na początkowo czarnym tle, które od 1972 roku stopniowo w każdym kolejnym „detalu” rozjaśniał o 1 procent. Każdą liczbę wymawiał na głos i nagrywał na magnetofon.

W latach 70. zaczął też wykonywać fotograficzne autoportrety, na których zawsze ubrany jest w białą koszulę, ma ten sam wyraz twarzy i tak samo jest uczesany. Obraz, zdjęcie i płynący z głośników głos artysty stanowią jedność.

Władysław Strzemiński, Pejzaż – kłosy 1950 r., tempera/papier, 34,8 x 50 cm (w świetle passe-partout), DESA Unicum

Foto: pieniadze.rp.pl

Trzy ostatnie miejsca należą do wybitnych artystów: Władysława Strzemińskiego (1893–1952), Jerzego Nowosielskiego (1923–2011) i Ryszarda Winiarskiego (1936–2006). Pierwszemu zawdzięczamy Międzynarodową Kolekcję Sztuki Nowoczesnej, którą współtworzył dla Muzeum Sztuki w Łodzi. Był czołowym teoretykiem polskiej awangardy konstruktywistycznej, twórcą unizmu – doktryny artystycznej, która wniosła fundamentalny wkład w rozwój światowej awangardy. Strzemiński jest również autorem słynnego cyklu obrazów, tzw. solarystycznych, zwanych powidokami światła, powstałych w wyniku patrzenia w słońce („Powidok słońca”, 1948). Prywatnie mąż wybitnej rzeźbiarki Katarzyny Kobro. W 1950 roku pod zarzutem nierespektowania zasad socrealizmu został usunięty z uczelni, gdzie pracował jako pedagog. Zmarł w zapomnieniu i osamotnieniu.