System emerytalny do korekty

Wyniki tegorocznej edycji badania pokazują, że polski system emerytalny zasługuje na dobrą ocenę, ale jednocześnie wymaga dalszych reform, by sprostać potrzebom starzejącego się społeczeństwa i umożliwić Polakom zabezpieczenie odpowiednich oszczędności na cele emerytalne - czytamy we wstępie raportu Mercera, globalnej firmy doradczej, do którego dotarła „Rz".

Wartość indeksu dla Polski wynosi 58,6, co sytuuje Polskę nieznacznie poniżej średniej jego wartości - 60,5. Jak ustaliliśmy badanie uwzględnia już ostatnie zmiany w prawie, które dotyczą obniżenia składki do OFE. Czy gdyby do nich nie doszło pozycja Polski byłaby wyższa? Nie jest to wykluczone. Jak podkreślają przedstawiciele Mercera,  istnienie filarów prywatnych i ich rola w systemach poszczególnych krajów ma kluczowe znaczenie dla tego badania. Wszelkie   obietnice  i zobowiązania jakie państwa biorą na siebie, na przykład zwiększanie roli pierwszego filara w Polsce, które  poprawiają obecną sytuację a spowodują dodatkowe zobowiązania w przyszłości są  traktowane jako dodatkowe czynniki ryzyka.

Wiele kryteriów, jedna ocena

W sumie „2011 Melbourne Mercer Global Pension" porównuje systemy emerytalne 16 krajów, w których mieszka 50 proc. światowej populacji. Polski system oceniany jest po raz pierwszy. Analizuje obydwie – publiczną i prywatną – części każdego systemu emerytalnego, a także oszczędności i aktywa obywateli zgromadzone poza systemami emerytalnymi.  Opiera się na analizie ponad 40 wskaźników.

Każdemu krajowi nadawana jest punktacja w skali od 1 do 100 w ramach trzech głównych kryteriów. Pierwsze: wystarczalności bierze pod uwagę to czy system emerytalny stwarza warunki do gromadzenia oszczędności na odpowiednim poziomie. Drugie kryterium - wypłacalności w długim terminie - uwzględnia poziom oszczędności w stosunku do PKB, czynniki demograficzne oraz to czy sytuacja budżetu gwarantuje, że wypłaty będą możliwe do zrealizowania  w przyszłości. Ostatnie kryterium - integralności jest  kryterium jakościowym  biorącym pod uwagę to, czy system  i nadzór finansowy kraju  odpowiednio chroni uczestników.

Generalnie im więcej źródeł  z jakich pochodzić będą emerytury  obywateli, tym system jest  lepiej postrzegany.

Problemy Polski

Polska wypada bardzo kiepsko jeśli chodzi np. o poziom minimalnej emerytury czy wysokość stóp zastąpienia (relacja emerytury do ostatnich zarobków). Przyjmuje się jako "złotą regułę", że minimalna emerytura  powinna mieć poziom minimum 30 proc. średniego wynagrodzenia w gospodarce. W Polsce minimalna emerytura wynosi zaś nieco ponad 700 zł, a średnie wynagrodzenie to ponad 3,5 tys. zł.  Gorzej od nas pod tym względem wypadają tylko Indie i Singapur, a warto zaznaczyć, że w Singapurze system publiczny właściwie nie istnieje.

Podobnie jeśli chodzi o stopy zastąpienia, których poziom w Polsce wynosi ok. 50 proc., a do tego jest różny dla kobiet i mężczyzn. Przyjmuje się zaś, że optymalny poziom powinien wynosić ponad 70 proc. dla osób o średnich zarobkach (72 proc. wynosi przeciętnie w 34 krajach OECD).

W Polsce negatywnym zjawiskiem, który wpływa na pozycję w rankingu jest także m.in. niska aktywność zawodowa społeczeństwa czy fakt, że nie cała część populacji objęta jest powszechnym  wielofilarowym systemem emerytalnym.

Najlepiej w tym zestawieniu wypada po raz kolejny Holandia, Australia odzyskała drugie miejsce, a Szwajcaria spadła na trzecią pozycję w rankingu.

Holandia wygrywa ze względu na istnienie wielofilarowego systemu emerytalnego,  powszechność pracowniczych planów emerytalnych, a także stabilność systemu emerytalnego i dobrą kondycję tamtejszej gospodarki. Duże znaczenie ma to, że ten kraj aktywnie promuje wszelkie formy dodatkowego oszczędzania.

Nie ma systemu idealnego

Jak podkreślają autorzy raportu, wyniki badania pokazują, że na świecie nie ma doskonałego systemu emerytalnego. Większość z nich znajduje się obecnie pod silną presją i nawet te najbardziej zaawansowane wymagają ciągłych reform, aby sprostać zjawisku gwałtownie starzejące się społeczeństwa.

Jak mówi autor raportu, dr David Knox, starszy partner w firmie Mercer, w niepewnych ekonomicznie czasach ryzyko, że rządy nie będą w stanie finansowo wesprzeć obywateli krajów staje się coraz bardziej prawdopodobne. Gruntowne reformy ich systemów emerytalnych powinny więc zacząć się już dziś.

- Najsprawniej funkcjonujące systemy emerytalne oparte są na koncepcji wielofilarowej,  tak by rozproszyć długoterminowe ryzyka pomiędzy takie podmioty jak rząd, pracodawcy i obywatele. Podejście to sprawdza się szczególnie w okresach ekonomicznej niepewności, czyli takim, jaki mamy obecnie- mówi dr. David Knox.

Jak mówi profesor Deborah Ralston, dyrektor Australijskiego Centrum Studiów Finansowych,  wraz z eskalacją zjawiska starzenia się społeczeństw w wielu krajach świata, wyniki badania wskazują kierunki publicznych debat dotyczących systemów emerytalnych.

Jak wynika z analizy firmy Mercer, wartość indeksu dla polskiego systemu mogłaby wzrosnąć w przypadku podjęcia takich działań jak:

• podniesienia minimalnego poziomu wsparcia dla najbiedniejszych emerytów,

• zwiększenia poziomu oszczędności gospodarstw domowych,

• zaostrzenia kryteriów wypłat z pracowniczych i indywidualnych form gromadzenia środków na cele emerytalne, tak aby część oszczędności nie mogła być wypłacana jednorazowo,

• zwiększenia poziomu składek odprowadzanych do funduszy, tak aby istotnie wzrastała wartość aktywów z roku na rok,

• zwiększenia poziomu aktywności zawodowej społeczeństwa.

Według Mercera pozytywną odpowiedzią na wspólne globalne problemy może być:

• wydłużanie wieku emerytalnego,  a dzięki temu obniżenie kosztów systemów emerytalnych finansowanych publicznie,

• promowanie wydłużania aktywności zawodowej społeczeństwa w starszym wieku również umożliwiając częściowe, stopniowe przechodzenie na emeryturę,

• wprowadzanie zachęt lub wymogów zwiększających poziom prywatnych oszczędności emerytalnych w systemie emerytalnym i poza nim, tak by zmniejszać zależność dochodu na emeryturze od publicznego systemu emerytalnego,

• objęcie jak największej części społeczeństwa - pracowników i osób samozatrudnionych - prywatnymi filarami systemu emerytalnego, biorąc pod uwagę fakt, że duża część tych osób nie zacznie oszczędzać na cele emerytalne bez wprowadzenia takiego przymusu lub zautomatyzowanego objęcia pracujących tego typu planami,

• redukcja możliwości wcześniejszych wypłat z systemu oszczędności emerytalnych  przed przejściem na emeryturę, tak aby mieć pewność, że zgromadzone środki również uwzględniając wsparcie podatkowe są pożytkowane na cele emerytalne.